شعله های مرگ، ضجه های درد
سوختگی انواع مختلفی دارد، شهر و روستا و شرق و غرب هم نمی شناسد، می آید، می سوزاند و رنگ زندگی را کدر می کند برای مدیریت این حوادث صدها کار بر زمین مانده داریم که اگر غفلت را کنار بگذاریم، میزان و شدت آنها در ایران کم می شود.
بخاری های غیر استاندارد در مدارس و خانه ها، نبود سیستم هشدار دود در منازل و محیط های کاری، نشت گاز، بی مبالاتی در ایمنی مایعات در خانه ها که کودکان را می سوزاند، ته سیگارهای مانده در میان کاغذ و برگ و پارچه یا انفجار ناگهانی خودرویی غیر استاندارد و ... هر لحظه در جایی از این سرزمین بزرگ رخ می نماید و زندگی انسانی را دگرگون می کند.
آمارها شاید بخشی از واقعیت را گزارش می کنند، «قله کوه یخ»، سازمان پزشکی قانونی می گوید سالانه بیش از 1700 نفر در کشور بر اثر سوختگی جان خود را از دست می دهند. سال 94 حدود 1721 نفر، سال 95حدود 1736 نفر و سال 96 بیشتر، بیش از دو سوم این مردگان سوخته، مردانی هستند که اغلبشان نیروهای کاری بوده اند که از چرخه تولید بیرون می روند.
محمد جواد فاطمی، رئیس مرکز تحقیقات سوختگی وزارت بهداشت می گوید: هر سال 30هزار نفر براثر سوختگی در بیمارستان ها بستری می شوند که حدود 40درصدشان یعنی حدود 12 هزار نفر کودک هستند.
به گفته او شعله، شایعترین علت سوختگی در ایران است، 9 تا 15درصد سوختگی ها نیز از نوع سوختگی الکتریکی است و سوختگی های شیمیایی درصد کمتری هستند.
حمید صالحی، متخصص درمان سوختگی و رئیس سابق بیمارستان سوانح و سوختگی شهید مطهری تهران به خبرنگار ایرنا می گوید: شایعترین علت سوختگی در ایران انفجار گاز و شعله است و در اطفال، مایعات داغ مثل چای داغ یا نوشیدنی های داغ مهمترین عامل سوختگی است.
وی می افزاید: در کنار این عوامل، سوختگی های شیمیایی، مثل سوختگی با اسید و قلیا هم هست که حدود 10 درصد موارد سوختگی را شامل می شوند، حدود 10درصد نیز سوختگی های الکتریکی هستند و حدود دو درصد نیز سوختگی تماسی با جسم داغ است.
سوختگی در هر رده سنی اتفاق می افتد از یک شیرخوار یا یک فرد بالای 90 سال، در سال های اخیر سوختگی در بزرگسالان و افراد سالمند بیشتر شده که شاید با توجه به افزایش متوسط سن کل جامعه طبیعی باشد.
صالحی می گوید: در ایران آمار سوختگی نسبت به کشورهای منطقه به خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس، بیشتر است اما از کشورهایی مثل پاکستان، بنگلادش و هندوستان کمتر است.
به گفته این استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران؛ سوختگی های با شعله معمولا عمیق تر و در مقایسه با سوختگی با مایع داغ کشنده تر هستند.
«مشکل سوختگی های الکتریکی این است که اگر در صحنه باعث مرگ نشوند، در اغلب موارد باعث از کار افتادگی می شوند. سوختگی های الکتریکی بیشتر در بین افراد جوان و مردان اتفاق می افتد و باعث قطع عضو می شود».
صالحی، سوختگی ها به طور کلی به دو دسته سطحی و عمیق تقسیم بندی می کند، می گوید: سوختگی های سطحی معمولا با تشخیص پزشک متخصص و با مراقبت و پانسمان مناسب در کمتر از سه هفته خود به خود درمان می شوند، فقط باید کنترل شود که عفونی نشود. اما سوختگی های عمیق نیازمند بستری هستند و خیلی از آنها نیازمند اقدامات جراحی هستند.
به گفته وی، سوء تفاهمی که برای برخی مردم وجود دارد این است که مثلا می گویند چطور می شود یک نفر مثلا با سوختگی 40درصد فوت نکرده ولی یک نفر دیگر با سوختگی مثلا 30 درصد فوت کرده است. باید توجه کرد مرگ بر اثر سوختگی به عوامل متعددی ارتباط دارد. عمق سوختگی یکی از عوامل است. چون هر چه سوختگی عمیق تر باشد، عفونت بیشتر باشد و احتمال مرگ بیشتر.
صالحی می افزاید: سوختگی حتی با درصد کم در افرادی که دیابت دارند، یا افرادی که ضعف سیستم ایمنی بدن دارند یا افرادی که بیماری زمینه ای دارند می تواند بسیار خطرناک باشد، توصیه اکید این است که مردم در مواجهه با سوختگی به هیچ وجه خود درمانی نکنند و حتی به پزشکانی که تجربه آنها در درمان سوختگی کم است توصیه می کنیم، این بیماران را نزد مراکز و افرادی که در زمینه درمان سوختگی تجربه کافی دارند، بفرستند چون درمان های نامناسب می تواند درمان سوختگی را به تاخیر بیندازند یا حتی عفونت ایجاد کند.
کمبود تخت های درمان سوختگی نیز یکی از چالش های کشور است، در بسیاری از شهرها، تخت سوختگی به خصوص تخت آی سی یو سوختگی برای افرادی که دچار سوختگی حاد شده اند وجود ندارد و اغلب افرادی که دچار سوختگی شدید هستند باید به کلانشهرها ارجاع شوند.
درمان سوختگی بسیار هزینه بر است و پوشش بیمه ها نیز کافی نیست، به خصوص اینکه اغلب افرادی که دچار سوختگی می شوند، فقیر هستند و توان پرداخت هزینه های گزاف درمان را ندارند. به همین علت، بخش خصوصی و بیمارستان های خصوصی تقریبا در خدمات سوختگی تعطیل است و تعداد تخت سوختگی در بیمارستان های خصوصی در حد صفر است.
البته به گفته دکتر صالحی، وزارت بهداشت در سال های اخیر و بعد از طرح تحول سلامت برای افزایش تعداد تخت های آی سی یو سوختگی اقداماتی در بخش دولتی انجام داده است و تعداد این تخت ها در کشور نسبت به چهار سال پیش بیشتر شده است.
رئیس سابق بیمارستان سوانح و سوختگی مطهری می گوید: در اکثر مراکز استان ها حداقل یک مرکز درمان سوختگی وجود دارد، کاری که اخیرا در وزارت بهداشت پیگیری می شود اجرای طرح سطح بندی خدمات سوختگی است زیرا ایجاد مراکز درمان سوختگی هزینه های سنگینی دارد. هزینه های درمان سوختگی بسیار بالاست و سوختگی جزو بیماری هایی است که بالاترین هزینه های درمانی دارد به همین علت نمی شود در هر شهری چنین مراکزی را دایر کرد.
او اضافه می کند: اینکه در تمام مراکز استان ها یک مرکز پیشرفته سطح سه سوختگی ایجاد کنیم مقرون به صرفه نیست، نظام سطح بندی این است که بیمارانی که به خدمات پیشرفته و تخصصی نیاز دارند به مراکز پیشرفته سطح سه که در برخی استان ها وجود دارند، اعزام شوند و بقیه بیماران دچار سوختگی که زیر 20 درصد سوختگی دارند می توانند در مراکز سطح پایین در استان ها و شهرهای مختلف کشور تحت درمان قرار گیرند.
«هیچ جای دنیا مقرون به صرفه نیست که در همه شهرها مراکز پیشرفته و فوق تخصصی درمان سوختگی را دایر کنند، حتی در کشورهای توسعه یافته چنین نیست.»
به گفته این پزشک متخصص سوختگی؛ مراکز سطح سه و پیشرفته درمان سوختگی علاوه بر تهران در همه شهرهای بزرگ مثل شیراز، اصفهان، مشهد،تبریز، ارومیه، رشت، اهواز و... وجود دارند و حداقل 10مرکز سطح سه و فوق تخصصی درمان سوختگی در کشور وجود دارد.
اما اشکال اینجاست که همه امکانات درمانی موجود در کشور در حد استاندارد نیست، صالحی می گوید: کمبود تخت سوختگی استاندارد در کشور یک واقعیت است، چون بیماران دچار سوختگی اگر درصد بالایی سوختگی داشته باشند باید در تخت های آی سی یو سوختگی بستری شوند، در سه یا چهار سال اخیر تعداد این تخت ها در کشور افزایش پیدا کرده است به عنوان مثال برنامه وزارت بهداشت این است که تعداد تخت های ویژه مراقبت از سوختگی را در بیمارستان مطهری تهران که الان 12تخت است، حداقل دو برابر کند، در شیراز،اهواز و رشت هم این امکانات در همین حد در حال گسترش است.
*هزینه درمان سوختگی به ازای هر یک درصد، دو میلیون تومان
از دکتر صالحی درباره هزینه های درمان سوختگی و میزان حمایت بیمه ها می پرسم، می گوید: میانگین هزینه درمان سوختگی به ازای هر درصد سوختگی تا دو میلیون تومان هزینه دارد، البته این هزینه فقط مربوط به درمان در فاز حاد بیماری است، هزینه های دیگری مثل درمان در فاز مزمن بیماری که مدت ها به طول می انجامد و هزینه بازتوانی و بهبود بدشکلی های بعد از سوختگی به مراتب بیشتر است و این هزینه دو میلیون تومان به ازای هر درصد سوختگی برای فاز حاد سوختگی مربوط به بیمارستان های دولتی است.
او می افزاید: پوشش بیمه ای خدمات درمان سوختگی در کشور کامل نیست، نه فقط در ایران در انگلیس و آمریکا نیز همه خدمات درمان سوختگی به طور کامل پوشش بیمه ای داده نمی شود.
«تعدادی از پانسمان هایی که برای درمان سوختگی وجود دارد؛ هزینه های فوق العاده سنگین و وحشتناکی دارند و بعید است که بخش خصوصی و بیمه ها بتوانند زیر بار این هزینه های سنگین بروند. به همین علت درمان سوختگی از جمله درمان های استثنایی است که برای بخش خصوصی به صرفه نیست و تقریبا می توان گفت در درمان سوختگی بخش خصوصی نداریم.»
این پزشک متخصص درمان سوختگی اضافه می کند: بسیاری از افرادی که دچار سوختگی می شوند از نظر سطح اقتصادی بسیار کم توان هستند و نمی توانند هزینه های درمان سوختگی را تحمل کنند و برای بخش خصوصی نیز به صرفه نیست که چنین بیمارانی را پذیرش کند، چون نه بیماری هست که بتواند چنین هزینه هایی را تقبل کند و و نه بیمه ای که حمایت کند، پوشش بیمه ای برای موارد ضروری در بخش دولتی وجود دارد اما اگر بیمار بخواهد از یک پانسمان خاص استفاده کند، پوشش بیمه ای ندارد و باید خودش هزینه های گزاف آن را متقبل شود.
* برنامه ملی پیشگیری از سوختگی نداریم
سوختگی از جمله حوادثی است که قطعا قابل پیشگیری است، سوختگی با سیل و زلزله فرق دارد، حادثه ای است انسان ساز که به علت نبود سیستم هشدار، ضعف آموزش و بی مبالاتی مردم و مسئولان رخ می دهد.
صالحی می گوید: متاسفانه موضوع پیشگیری از سوختگی ها به صورت جامع در کشور مورد توجه قرار نگرفته است، البته به تازگی کارگروه هایی در وزارت بهداشت تشکیل شده و به دنبال این هستند که به موضوع پیشگیری از سوختگی توجه کنند که امیدواریم بتوانند کاری انجام دهند.
به گفته او، مهمترین سوختگی ها، سوختگی های حرارتی است که اغلب به علت بی مبالاتی و غفلت در استفاده از گاز، رخ می دهند، انفجارهای گاز درصد زیادی از سوختگی های شهری را تشکیل می دهد. باید کارهایی انجام شود که به محض اینکه گاز نشت کرد،گاز قطع شود تا از بروز انفجار و سوختگی جلوگیری شود، سیستمی که در کشور ما وجود ندارد.
« نفت، بنزین،گازوئیل کالایی نیست که در منزل نگهداری شود یا از آن برای شست و شوی لباس استفاده شود. اما هر روز در بیمارستان مطهری بیمارانی را داریم که به خاطر شستن لباس با نفت یا بنزین دچار سوختگی می شوند. بیشترین آسیب سوختگی کودکان و خانواده ها، سوختگی با مایعات داغ است، خانواده باید یاد بگیرند که مایعات داغ به هیچوجه در دسترس اطفال نباشد، یا هنگام حمل سینی چای داغ خیلی احتیاط کنند.
* قطع چهار دست و پای کارگران به خاطر تماس با سیم برق
صالحی با اشاره به سوختگی های الکتریکی می گوید: بخش مهمی از سوختگی های الکتریکی سوختگی های هنگام کار است، به عنوان مثال کارگران ساختمانی به راحتی به علت حمل میله گرد و اصابت با خطوط برق دچار سوختگی می شوند. این نشانه رعایت نشدن ایمنی در محیط کاری ساختمانی است.
وی می افزاید: باید مشخص شود که مسئول ایمنی و پیشگیری از این نوع سوختگی ها چه ارگانی است، شهرداری است، شرکت برق است یا پیمانکار.
به گفته صالحی، گاهی به علت بی مبالاتی به راحتی یک کارگر به سوختگی با برق دچار می شود و به راحتی چهاردست و پای او قطع می شود و هزینه بسیار بالایی را برای خودش، خانواده اش و کشور ایجاد می کند.
* 30درصد سوختگی های مردان، در معتادان
به گفته این متخصص سوختگی، بالای 30 درصد سوختگی ها در کشور در افراد معتاد رخ می دهد، حداقل در بین مردان این طور است، مثلا بر روی منقل می افتند، یا می خواهند از کپسول پیک نیک استفاده کنند، چون کاهش ضریب هوشیاری دارند و دقت کافی ندارند البته فقط در کشور ما این طور نیست در کشور کانادا هم بیش از 35 درصد افرادی که دچار سوختگی می شوند، سوء مصرف مواد داشته اند.
«مسئله دیگر این است که اکثر ساختمان ها در ایران سیستم هشدار دود ندارند که اگر باشد، جلوی بسیاری از سوختگی ها گرفته می شود. کشورهای غربی با همین کارهای ساده آمار سوختگی را به شدت کاهش داده اند.»
*پیشگیری از سوختگی،حلقه به جا مانده
صالحی می گوید: پیشگیری یک کار چند سازمانی است، معاونت بهداشتی وزارت بهداشت به تنهایی از پس این کار بر نمی آید، مثلا در مورد سوختگی های الکتریکی وقتی شهرداری جواز ساخت می دهد، تا زمانی که امنیت محیط فراهم نشده است، نباید اجازه دهد کار شروع شود. در خیلی موارد معلوم نیست که متولی شهرداری است، وزارت کار است یا چه ارگانی مسئول تامین امنیت و پیشگیری از سوختگی در مراکز شغلی است.
او اضافه می کند: مسئله دیگر هزینه ای است که اتباع افغانستانی بر اثر سوختگی به بیمارستان ها و سیستم بهداشتی-درمانی کشور تحمیل می کنند، یک کارگر افغانستانی در هنگام کار ساختمانی دچار سوختگی می شود و در بیمارستان بستری می شود، گاهی درمان او چندین ماه در بیمارستان طول می کشد و میلیونها تومان هزینه درمان او می شود. اما کارگر توان پرداخت این هزینه را ندارد، کارفرما و پیمانکار هم زیر بار هزینه نمی روند و چون مشخص نیست، مسئولیت به عهده چه کسی است و اغلب این کارگران بیمه هم نیستند، بار سنگین هزینه درمان آنان به وزارت بهداشت و بیمارستان تحمیل می شود.
به خاطر همین مشکلات است که بیمارستان سوختگی در ایران یک بیمارستان ضررده است، به خصوص اینکه10درصد بیماران بیمارستان های سوختگی، افغانستانی هستند.
سوختگی هر روز در شهری یا روستایی دور یا نزدیک رخ می دهد، حادثه ای که در یک لحظه کوتاه مسیر زندگی انسانی را تغییر می دهد، دخترکی شاد را برای همیشه افسرده می کند،کارگری فعال را زمین گیر می کند و شادی چهارشنبه سوری را به غم و عزا می نشاند.
سوختگی خبر نمی کند، اما می شود با تدبیر و برنامه، جلوی بسیاری از این حوادث را گرفت و شعله های امید را در دل دختران و پسران این سرزمین رنج دیده زنده نگه داشت.
