ایمنی و مقاوم سازی در برابر زلزله ضرورت هایی که کمتر دیده می شود
سال هاست که هشدارهای زمین شناسان در خصوص فعال شدن گسل های تهران و البرز تکرار می شود، اما زلزله 5.2 ریشتری هفته گذشته جدی بودن این هشدارها و توجه ویژه مردم و مسئولان به ایمنی، آمادگی و مقاوم سازی ساختمان ها را در البرز و همسایه پرجمعیت اش یعنی تهران به اثبات رساند.
طبق اسناد موجود 170 سال از زلزله مخرب کرج می گذرد و اگر چه زمانی برای وقوع زلزله ها قابل پیش بینی نیست، اما به هرحال چه بخواهیم و چه نخواهیم روی زمینی سکونت داریم که هر لحظه احتمال خطر زلزله مهیب وجود دارد.
استان البرز با مساحت 5 هزار و 800 کیلومتر مربع جمعیتی حدود 3 میلیون نفر در خود جای داده که بسیاری به خاطر مشکلات مالی و کاری مسیر پرخطر البرز را در پیش گرفته اند.
آسیب های اجتماعی و فقر مالی با خود مشکلات البرز را مضاعف کرده که خلاصه آن را می توان در سکونتگاه های غیر رسمی و غیرمقاوم دید، ساختمان هایی که اگرچه در زلزله 5.2 ریشتری آسیبی ندیدند اما اگر خدای ناکرده شدت ها بیشتر شود، عواقب آن قابل پیش بینی نیست.
طبق اسناد کارشناسانه طول گسل های البرز 400 کیلومتر است که بیشتر این گسل در محدوده شهری شناسایی شده اند، گسل داخل شهر «رورانده» واقع در شمال تهران - کرج با امتداد 30 درجه در جنوب تا کلاک، گسل باغستان؛ امتداد شمال 110 درجه جنوب از جواد آباد تا کردان، گسل عظیمیه «رورانده» 110 درجه جنوب شرق تا جاده چالوس شامل حسن آباد -عظیمیه و جاده چالوس،گسل حصارک «رورانده» از حصارک تا کردان، گسل شمال «رورانده» در اسلام آباد از شمال بیمارستان کودکان تا 45 متری طالقانی، گسل طالقانی شمالی از پل میدان برغان و زیرگذر اداره برق کرج تا قسمت بالای خیابان ملاصدرا و گسل «رورانده» فردیس به سمت جنوب تا اشتهارد از عمده ترین گسل های البرز هستند.
آخرین زلزله کرج با قدرت 7 ریشتر حدود 170 سال پیش رخ داد که تخلیه انرژی متراکم گسل های فعال این شهر صورت نگرفته است، این درحالی است که چرخه بازگشت هر زلزله نیز 659 سال برآورد شده است که با هر سال تعویق بر قدرت آن افزوده خواهد شد اما در مورد گسل شمال تهران که از کرج شروع و به منطقه لواسانات می رسد نیز عملاٌ هیچ وقت زلزله تاریخی مهم و قابل انتساب به آن دیده نشده است.
صرف نظر از شدت ومیزان تخریب زلزله ها، واقعیت این است که فرهنگ ایمن سازی بناها هنوز در استان البرز و دیگر مناطق کشور جا نیفاده و به رغم تکرار زمین لرزه ها، عمق احساسات یا ترس و هیجان به یک محدوده زمانی ختم می شود.
بیش از 2 هزار بافت فرسوده وغیر مقاوم شهری و روستایی در استان البرز شناسایی شده که حدود900 هکتار آن در شهر کرج وجود دارد که در سال های اخیر اگر چه مشوق هایی برای بازسازی و مقاوم سازی این بافت ها داده شد اما استقبالی از این مشوق ها نشد.
**مهدی مهرور مدیرکل مدیریت بحران استانداری البرز می گوید: واقعیت این است که موقعیت جغرافیایی استان بر روی گسل زلزله بوده و از مردم انتظار داریم که ساختمان ها را مستحکم بسازند و نظارت را به مهندسان بسپارند، آئین نامه 2800 را رعایت کنند و اگر بناها را مستحکم بسازیم حادثه ای رخ نخواهد داد.
وی گفت:هرچند تجهیزات آتش نشانی و اقدامات کارشناسی در تمام سطوح به عمل آمده اما باید مردم موضوع بازسازی بافت های فرسوده و ایمن سازی ساختمان های غیر مقاوم را اولویت قرار دهند.
وی بیان کرد: در استان البرز اقدامات زیادی برای ارتقای تجهیزات و لوازم آتش نشانی به عمل آمده و آموزش های آگاهی بخش و پیشگیرانه به سطح مدرسه ها کشانده شده است .
مدیرکل مدیریت بحران استانداری البرز بیان کرد: برای آماده سازی دستگاه های اجرایی نشست های متعدد با شهرداران، فرمانداران و دیگر مدیران برگزار شده است.
وی از احداث سالن های چند منظوره مدیریت بحران و احداث سایت های اسکان اضطراری، تامین آب، برق و سرویس های بهداشتی برای مواقع نیاز به عنوان بخشی از اقدامات استان البرز نام برد.
این مسئول گفت: آموزش 450 هزار دانش آموز استان در سال تحصیلی جاری آغاز شده و در این زمینه اقدامات خوبی صورت گرفته است.
وی بیان کرد که اجرای طرح دوام در شهر کرج را داریم و داوطلبان واکنش اضطراری باهمکاری اورژانس ، هلال احمر، بهزیستی و غیره در محلات شهر کرج به عنوان پایلوت اجرایی شده و مردم آموزش می بینند و تجهیز می شوند.
مهرور گفت: طرح خادم نیز برای آمادگی مردم توسط هلال احمر استان البرز اجرایی شده است و در کنار این طرح ها بطور مستمر تجهیزات و امکانات امدادی را تقویت می کنیم.
وی گفت: به تمام دستگاه های اجرایی استان ابلاغ شده تا ایمن سازی را در دستور کار داشته باشند و بطور مستمر مانور امدادی برگزار کنند .
مهرور افزود: تجهیز و ایمن سازی بیمارستان ها در چند سال اخیر آغاز شده و دراین زمینه برای نوسازی و استحکام این مراکز اعتبار ویژه اختصاص یافته است.
وی اظهارداشت: تعیین تکلیف بافت های فرسوده با همکاری دفتر فنی استانداری و شهرداری ها در دست اقدام قرار گرفته است.
به گفته وی،14 کارگروه از جمله کارگروه سیل، زلزله، بیمه، امنیت، مخابرات، خشکسالی و سوخت زیر مجموعه مدیریت بحران استانداری است که در بخش های مختلف فعالیت دارند.
وی ادامه داد: در شهر پرجمعیت کرج شهرداری طرح جامع خطرپذیری را انجام می دهد و تاکنون در اجرای این طرح گسل ها ی شهر شناسایی شده اند.
این مسئول خاطر نشان کرد: گسل های استان مشخص و ابلاغ شده است وبا رعایت حریم گسل ها و نگاه فنی به گسل ها، شهرداری کرج طرح خطر پذیری را به مراحل نهایی رسانده است .
وی گفت: تلاش براین است که بر روی گسل ها ساخت وساز انجام نشود و اگر انجام شد با رعایت نکات ایمنی پیش برود.
این درحالی است که حدود یکهزار هکتار بافت فرسوده قدیمی و غیر مقاوم در کرج شناسایی شده است .
محمد علی نجفی استاندار البرز در مصاحبه پس از وقوع زلزله چهارشنبه شب هفته گذشته اظهار داشت که امکانات وتجهیزات ایمنی برای پاسخگویی به تمام نیازهای مردم در زمان وقوع زلزله وجود ندارد و مردم باید از همین الان پای کار بیایند.
در واقع استاندار البرز تلویحا' از مردم خواست خود را برای زلزله های شدیدتر آماده کنند یعنی هم بناها را مستحکم کرده و هم هوشیار باشند و نکات پیشگیرانه را جدی بگیرند.
همچنین طبق آمار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان البرز تاکنون نزدیک به 30 هزار واحد مسکونی غیرمقاوم روستایی در این استان شناسایی شده که در سال های اخیر با پرداخت تسهیلات با بهره 4 درصدی بخشی از این واحدها مقاوم سازی و نوسازی شده است.
در زلزله 29 آذر ماه 59 نفر در استان البرز به صورت سطحی آسیب دیدند این افراد هنگام فرار از خانه ها دچار آسیب شدند.
با این حال اگرچه باید اقدامات همه جانبه امدادی ملکه ذهن دست اندرکاران برای مواقع حادثه باشد اما برنامه عملی و پیشگیرانه مانند شناسایی دقیق گسل ها، بافت های فرسوده شهری و روستایی و جهادی کردن
طرح بازسازی و مقاوم سازی این بافت ها با تعیین تسهیلات و مشوق های مناسب اولویت کاری قرار گیرد ضمن آنکه بازسازی بناهای غیر مقاوم استان با رعایت نکات فنی و اصولی پیش برود.
اکنون نیز ظرفیت هایی مانند بسیج سازندگی، تشکل های مردم نهاد، مراکز خیریه و سرمایه های مالی و علمی بخش خصوصی وجود دارد که می توان با کمک این ظرفیت ها و مشارکت مردم ساختمان های مستحکم و مقاوم در برابر زلزله احداث کرد.
تغییر در فنون معماری و مهندسی سازه ها و مناسب سازی ساخت و سازها با وضعیت جغرافیایی کشور و البرز به کمک مراکز علمی، تحقیقاتی و شرکت های دانش بنیان از اقداماتی است که در کنار تسهیلات اثر گذار خواهد بود.
همچنین تجمیع روستاهای کم جمعیت با استفاده از ظرفیت های مردمی و لحاظ کردن خدمات زیربنایی مناسب می تواند درکنار استحکام بخشی بنا به ساماندهی مناطق روستایی بینجامد.
بازسازی ونوسازی یا ساماندهی بافت های فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی اگر چه هزینه بر و زمانبر به نظر می رسد اما با سازوکارهای مناسب و کم هزینه مانند استفاده از فناوری های جدید دربخش ساخت وساز می توان را تسریع و بسامان کرد.
بازگشت جمعیت مهاجر به زادگاه های خود با دادن مشوق های مناسب از سوی دولت از جمله اقداماتی است که می شود بخش زیادی از جمعیت البرز و تهران را به استان های محل سکونت خود سوق داد، ضمن آنکه بساط سکونتگاه های غیر رسمی برچیده خواهد شد.
**دکتر علیرضا فرخ نیا استاد گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در رشته تکتونیک می گوید: لرزه خیزی تهران و کرج را نمی توان جدا کرد و لرزه خیزی در این 2 منطقه با هم مرتبط هستند.
وی گفت: برای وقوع زلزله تنش در بخشی از لایه های زمین جمع می شود و زمانی که تنش به حدی می رسد که از تحمل لایه ها بیشتر شود لایه ها شکسته شده و انرژی آزاد می شود.
این استاد دانشگاه اظهار داشت : رابطه زلزله و گسل دو طرفه است به این معنی که زلزله می تواند در مناطقی که دارای گسل نیست نیز رخ بدهد و با شکسته شدن لایه های زمین و رهایی انرژیِ گسل ایجاد شود لیکن از مکان های دارای گسل ها انتظار زلزله بیشتر است زیرا گسل ها به عنوان نقاط ضعف زمین شناخته می شوند.
وی ادامه داد:در مناطق مختلف البرز گسل وجود دارد که بخشی از این گسل ها در کلانشهر کرج و مناطق پیرامونی آن قرار دارند مانند منطقه کندوان جاده چالوس، اشتهارد، باغستان و همچنین منطقه کردان ساوجبلاغ گسل وجود دارد ومناطقی مانند حصارک، عظیمیه، طالقانی، برغان، خیابان ملاصدرا در کرج بر روی گسل قرارگرفته اند.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: بیش 80 درصد مساحت ایران به علت قرار گرفتن در کمربند آلپ هیمالیا ، زلزله خیز است. صفحه ایران از جهت های مختلف تحت تنش صفحه های عربستان، اوراسیا، آناتولی ترکیه و فرورانش صفحه عمان به زیر مکران می باشد.
وقوع زلزله در بخش های مختلف ایران در این اواخر طبیعی بود و مردم نباید به شایعات موجود توجه نمایند و همچنین تعداد زیاد پسلرزه ها در مناطقی مانند کرمانشاه نیز طبیعی و مانند آنرا در زلزله های دیگر و مناطق دیگر دنیا شاهد بوده ایم بعنوان مثال سال 2008 حدود 1000زلزله و پس لرزه در ایالات نوادا آمریکا رخ داده است.
وی به مردم توصیه کرد ضمن حفظ خونسردی خود نکات ایمنی را رعایت کنند و داشتن یک سری لوازم اولیه ضروری مانند آب معدنی، مقداری خوراکی، پتو، چراغ قوه، رادیو، دارو های بیماران و وسایل و ضروری کودکان را در داخل خودروها و یا نقاط امن و قابل دسترس خانه نگهداری کنند تا در صورت وقوع زلزله بتواند ساعات بحرانی را تا رسیدن امداد و کمک ها با آرامش سپری کنند.
**اصغر نصیری شهردار کرج می گوید: واقعیت پرداختن به موضوع زلزله و پیامدهای ناشی از آن که به صورتی مستقیم و به میزان قابل توجهی به حوزه مدیریت شهری باز می گردد، نکته ای نیست که بتوان با عینک معمول و متعارف بدان نگریست، آن هم در زمانی که در مجاورت زندگی ما در چند روز پیش زمین لرزه ای رخ داد که همه ما را در حیرت و شوک فرو برد.
وی ادامه داد:واقعیت این است که مشکلات ناشی از زمین لرزه و پیامدهای آن، بی تفاوتی و کم توجهی به مقررات ملی ساختمان که دسترنج آن هراس و نگرانی امروز است وگرنه در سایر کشورها نیز زمین لرزه با قدرت بالای هفت درجه در مقیاس ریشتر اتفاق می افتد ولی خرابی قابل توجهی در پی نمی آورد.
شهردار کرج اظهار داشت : فعال ترین گسل زلزله متعلق به ایالت کالیفرنیای آمریکا به نام 'سن اندریاس' است. این گسل در سال 1992 با هفت و دو دهم در مقیاس ریشتر فعال شد که تنها چند زخمی بر جای گذاشت.
وی گفت: قانون و مقررات ساخت و ساز و نظارت بر آن در سال 1374 مصوب و اجرای آن ابلاغ شد تا تمام ساخت و سازهای کشور قانونمند و بر طبق قانون باشد، از آن تاریخ، زلزله دست کم در حوزه ایران زمین سه بار به ما نهیب زده است، اما نتوانسته ایم به درستی از آن درس عبرت بگیریم و هر بار به تاسی از بار روانی بازتاب ها، تنها دقت و هراس خود را افزایش داده ایم و سپس همه چیز به محاق رفته است.
وی بیان داشت: به راستی چرا به رغم قوانین و صراحت قوانین برای نوسازی بافت های فرسوده در شهرها در این خصوص کار چشمگیری صورت نگرفته است؟ تولید و مصرف مصالح ساختمانی غیر استاندارد و نبود کنترل و نظارت کافی برای جلوگیری از ساخت و سازهای سلیقه ای و نه قانونی، نبود زمینه قانونی لازم برای حضور و الزامی شدن صنعت بیمه در بخش ساختمان، خطر پذیری بالای شهرها در برابر زلزله و کم توجهی به فن آوریهای نوین جهانی در صنعت ساختمان و نبود سیستم های خود کنترلی، ما را به سویی برده است که باید مرتب دل نگران زمین لرزه ای باشیم که اگر با مقیاس بالا بیاید هیچ کس، هیچ کاری از دستش ساخته نیست. چرا که متاسفانه با هزار درد و اندوه باید قبول کنیم چربیدن ارزش تخلف بر میزان جریمه علت اصلی قانون گریزی است!
وی اظهار داشت:گفته می شود نظارت بر اجرای ضوابط از سوی نظام مهندسی فقط ٥٠ درصد تحقق ایمنی ساختمان را تشکیل می‌دهد و ٥٠ درصد دیگر به دست خود ساکنان است، اما همین 50 درصد سهم سازمان نظام مهندسی توسط برخی سازندگان سوداگر خریده می شود. بی تردید تبدیل مسکن به نوعی سرمایه و ورود نظام سرمایه‌داری و ساخت و سازهای غیر اصولی، پیشی گرفتن اهداف ریز و درشت اقتصادی سرمایه‌گذار و کارفرما در سال‌های اخیر باعث بروز چنین شرایطی شده است.
وی افزود: در چنین شرایطی هر چه سطح آگاهی و فرهنگ عمومی درباره ارتقای ضریب ایمنی ساختمان افزایش یابد، به همان میزان تامین ایمنی به یک مطالبه عمومی تبدیل خواهد شد. وقتی بپذیریم یکی از عوامل مهم در یک بنا، حس تعلقی است که ساکنان در محیط منزل از آن می‌گیرند این واقعیت را خواهیم پذیرفت که خرید مسکن برای برخی آن قدر دشوار شده که فقط داشتن یک سرپناه کافی است و بحث کیفیت و ایمنی در برابر ارزش‌افزوده و قیمت، نادیده گرفته می‌شود. در چنین شرایطی جرائم، تنبیه و تشویق کاری از دستش بر نمی آید.
وی اظهار داشت : آمارها حکایت از این دارد، در کل کشور در 471 شهر 24 میلیون واحد مسکونی وجود دارد که 72 هزار هکتار از این واحدهای مسکونی در بافت فرسوده قرار گرفته و سهم شهر کرج از این میزان 830 هکتار است. در شرایطی که بیشتر از 10 اثر تاریخی با قابلیت ملی در استان البرز به چشم می خورد مسیولیت ما را در توجه به بهسازی و نوسازی بافت فرسوده بیش از گذشته یاد آور می شود و این واقعیت را بازتاب می دهد که باید تلاش کنیم در راستای بهسازی و نوسازی بافت فرسوده گام برداریم.
وی گفت: نکته ای که در برنامه ارایه شده به صحن علنی شورای شهر کرج ارایه دادم و یادآور شدم نوسازی بافت فرسوده این کلانشهر اتفاق مبارک و خجسته ای است که با همراهی مردم وبا همت اعضای شورا عملیاتی خواهد شد.
**تاکید رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان البرز برنهضت مهاردیوارهای ساختمان ها
کوروش غفاری عضو هیات مدیره و رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز می گوید: آیین نامه های ساختمانی در ایران و خارج از کشور و حتی ژاپن پس از هر زلزله تغییرمی کنند و این تغییرات حاصل از تجربیاتی است که در زلزله ها به دست می آید.
وی افزود:بعد ازویرایش چهارمآیین نامه 2800 زلزله درایران بحث مهار جانبی دیوارهای غیر سازه ای جدی گرفته شد که قبل از آن تاکیدی در این خصوص وجود نداشت.
وی یادآور شد: متاسفانه اکثرساختمان ها موجود ما قبل این ویرایش آیین نامه 2800 ساخته شده است لذا تاکید فراوانی بر مقاوم سازی این بناها در بحث دیوار های غیر سازه ای وجود دارد.
رئیس سازمان نظام مهندسی البرز تاکید کرد: حدود 30 تا 40 درصد هزینه یک ساختمان به اسکلت اختصاص می یابد و حدود 60 تا 70 درصد ساختمان مانند تیغه چینی، نازک کاری و تاسیسات برقی و مکانیکی بر روی لایه دیوارهای غیر سازه ای تعبیه می شود که اگر استحکام نداشته باشند در اثر ریزش دیوار دچار تخریب می شود.
این مسئول با اشاره به اینکه پس از زلزله رودبار اولین ویرایش آیین نامه 2800 زلزله به طور جدی در دستور کار قرارگرفت، اظهار داشت:البته با نظارت مهندسان ناظر از زمان ابلاغ آئین نامه 2800 به بعد وضعیت سازه ها در کشور و البرز بهتر شده است و روند بهبود کیفیت در ساختمان ها و خدمات مهندسان در کشور مشهود است و سیر صعودی کیفیت ها از اسکلت ها را شاهد هستیم که به تبع آن صدمات مالی و جانی ناشی از وقوع زلزله کمتر شده است.
عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی البرز افزود:تصاویری که پس از وقوع زلزله کرمانشاه منتشر شد، نشان داد که عموما اسکلت ساختمان سالم مانده است اما دیوارها تخریب شده و دراین بخش باید مبحث مهار دیوار ها را جدی گرفت.
رئیس سازمان نظام مهندسی البرز بیان کرد: سازمان نظام مهندسی ساختمان البرز به عنوان استان پیشتاز،حتی قبل از زلزله های اخیر کرمانشاه و البرز با هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برای انجام یک طرح تحقیقاتی، برای مشخص کردن دیتایل های مهار دیوار های غیر سازه ای قرارداد منعقد کرد.
وی افزود: این طرح تحقیقاتی به عنوان کتابچه درخصوص جزئیات مهار دیوارها در حالت های مختلف تدوین و بزودی رونمایی خواهد شد.
غفاری به چگونگی مقاوم سازی برخی بناها پرداخت و گفت: برای ساختمان های احداث شده با رعایت برخی نکات می توان نما و دیوارها را مهار کرد.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان البرز افزود: بحث ارائه خدمات آموزشی به سرمایه گذاران و سازندگان مجتمع ها و بناها داشته ایم که قرار است به صورت منطقه ای در کرج و شهرهای اقماری برای مهندسان و سازندگان، به منظور آشنایی بیشتر آنان با نکات فنی اجرایی شود.
غفاری اظهار داشت: اگر سرمایه گذار یا سازنده ای تائیدیه ساختمان خودش را مطابق مقررات و ضوابط موجودازمهندسان اخذ کند، در زمان زلزله جای هیچ نگرانی نیست اما احداث ساختمان در اراضی قولنامه ای و بدون رعایت اصول فنی و مهندسی نگران کننده است.
این مسئول افزود: طبق برنامه ریزی مشترک با شهرداری کرج و اداره کل راه و شهرسازی استان البرز قرار است طرحی به کمیسیون ماده 5 ارسال شود که براساس آن ساخت هر بنا از ابتدا تا پایان کار، دستخوش تغییرات نشود.
وی در پاسخ به پرسشی در خصوص محل های امن در ساختمان ها اظهار داشت: پیشنهاد می شود ساختمان هایی که استحکام ندارند حتی المقدور یک قسمت از ساختمان را با مقاوم سازی به محل امن جهت پناه گرفتن در هنگام زلزله تبدیل کنند.
غفاری بیان داشت: البته در این زمینه کارهای علمی خوبی توسط پژوهشگران انجام شده است.
وی به مردم توصیه کرد در هنگام زلزله ضمن حفظ خونسردی ازدیوارهای جانبی فاصله بگیرند واز آسانسور و راه پله در زمان وقوع زلزله تردد نکنند.
