شرایط بحرانی دانشجویان دکتری از "سراب اشتغال"تا "جریمه‌های میلیونی و درآمد صفر"/۳۰ سالگی‌های بدون شغل و حقوق
دانشجویان دکتری وضعیت فعلی دانشجویان در این مقطع تحصیلی را بحرانی عنوان می‌کنند. آنها معتقدند؛ باید فکری برای وضعیت معیشتی دانشجویان، کار و حقوقشان شود. یکی از این نمایندگان بزرگترین آفتِ فعلی را ظرفیت‌های زیاد در این مقطع می‌داند و می‌گوید: هیات علمی کشش این تعداد دانشجوی دکتری را ندارد و این ظرفیت بی‌حساب و کتاب، از طرفی فرصت‌های دانشجویان را سوزانده و از طرف دیگر منزلتِ آنان را زیر سوال برده‌است.
دیده بان ایران: مهر ماه ۱۳۹۵ همزمان با آغاز سال تحصیلی، وزیر علوم سابق از اعطای وام دانشجویی ویژه‌ی دکتری خبر داد و قرار بر این بود که این وام به تمام دانشجویان دکتریِ دوره‌ی روزانه تعلق بگیرد. ارائه‌ی سند ضمانت محضری رسمی از دو ضامن کارمند و بازپرداخت شصت ماهه پس از گذشت دو سال از فارغ‌التحصیلی شرایط اخذ این وام بود که مدتی این روال ادامه داشت تا اینکه از بهار ۹۶ به بعد اعطای این وام به دانشجویان با شروط دیگری مواجه شد.
کمپین مطالبات دانشجویان و فارغالتحصیلان دکتری چگونه شکل گرفت؟
صندوق رفاه دانشجویی با سپردن وام به بانک توسعه، اعطای آن را منوط به شرایط سفته، بازپرداخت تقریبا ماهانه هفتصد هزارتومان بلافاصله پس از فارغ‌التحصیلی و معرفی دو ضامن جدید (غیربازنشسته)، دانستند، اما این شرایط جدید به مذاق دانشجویان خوش نیامد و اعتراض‌ها از این مقطع زمانی آغاز شد و "کمپین مطالبات دانشجویان و فارغالتحصیلان دکتری وزارت علوم" در فضای مجاری شکل گرفت و به تدریج دانشجویان معترض زیادی به این کمپین ملحق شدند. البته این کمپین نه فقط به تسهیلات رفاهی وزارت علوم معترض بودند که بعدها ابعاد اعتراضات گستردگی بیشتری یافت.
درخواست حقوق ماهیانه همانند وزارت بهداشت
کاهش مدت زمان خدمت سربازی برای فارغالتحصیلان دکتری
دانشجویان دکتری که معترض به وضع موجوداند، خواهان تسهیلات رفاهی در دوران تحصیل دکتری (حقوق ماهیانه همانند وزارت بهداشت و یا ابقای پژوهانه، ایجاد طرح تدریس اجباری دانشجویان دکتری و فارغ‌التحصیل در دانشگاه‌های محل تحصیل و یا دیگر دانشگاه‌ها، جلوگیری از افزایش بی‌برنامه‌ی ظرفیت دانشجویان دکتری همه‌ی دانشگاه‌ها هستند.
کاهش مدت زمان خدمت سربازی برای فارغالتحصیلان دکتری، ابلاغ قانون تک‌شغلی بودن و نظارت بر اجرای چندشغله نبودن اعضای هیئت علمی و سایر کارکنان ارگان‌های دولتی و یا تدریس در چند دانشگاه،سیاست‌گذاری‌های لازم جهت یکسان‌سازی مبلغ حق‌التدریس در شان دانشجویان و فارغالتحصیلان دکتری بدون اعمال مالیات بر آن، اولویت‌دهی در جذب نیروهای جوان (دانشجویان یا فارغالتحصیلان دکتری) به عنوان اعضاء هیئت علمی یا کارشناس و پرهیز از جذب نیروهای بازنشسته در همه‌ی ارگان‌های دولتی از دیگر مواردی است که در مفاد این کمپین جزو مطالبات دانشجویان دکتری عنوان شده است.
تحصن و تجمع تعدادی از دانشجویان معترض دکتری مقابل وزارت علوم
انتقادات دانشجویان دکتری تا جایی ادامه پیدا کرد که در نهایت ۲۴ خرداد ماه، دانشجویان دکتری دانشگاه‌های تهران مقابل وزارت علوم تجمع کردند و همزمان با آن، تمام دانشجویان دکتری دانشگاه‌های سراسر کشور نیز به تجمع در دانشگاه‌های خود پرداختند. این تجمع در اعتراض به شرایط سخت ارائه وام ویژه دکتری، دغدغه‌های معیشتی و عدم ارائه حقوق ماهانه به این دانشجویان صورت گرفت.
بنابر آنچه که در کانال رسمی این کمپین به آن اشاره شده، نمایندگان دانشجویان دکتری با بیش از ۱۵۰ نماینده مجلس شورای اسلامی ملاقات کرده‌اند و اکنون برای تصویب پیش‌نویس طرح حمایت از دانشجویان دکتری، نیازمند رای مثبتِ دوسوم از نمایندگان مجلس هستند. ضمن اینکه پژوهانه از طریق کمیسیون آموزش و وزارت علوم از دولت خواسته شده و باید در برنامه بودجه سال ۹۷ قرار گیرد.
ایلنا در مصاحبه‌های متعدد با نمایندگان دانشجویان دکتری در دانشگاه‌های مختلف، به بیان مشکلات، مطالبات، انتقادات و پیشنهادات این قشر پرداخته است؛ مطالباتی فرادستگاهی که نه تنها وزارت علوم را ملزم به پاسخگویی می‌داند، بلکه لازم است، سایر دستگاه‌ها و سازمانها خود را در قبال این قشر مسوول بدانند.
نماینده دانشجویان شریف:
به قوانین شناور وزارت علوم معترضیم/علت راه‌اندازی رشته های بدون هدف چیست؟
طالبی، نماینده دانشجویان دکتری دانشگاه صنعتی شریف، مهمترین عامل تشکیل کمپین مطالبات دانشجویان دکتری را قوانین شناورِ وزارت علوم برشمرد و گفت: این قوانین باعث می‌شد وضعیت پژوهش و معیشت دانشجویان روز به روز بدتر شود. بعد از اینکه بچه‌ها همدیگر را پیدا کردند، متوجه شدند جدا از این مسائلِ ساده، گیرهای بزرگتری وجود دارد که البته میشود با همفکری، آن را تغییر داد و یا حداقل برای بهبودِ آن تلاش کرد. درهمین راستا با شکل دهیِ یک حرکت مدنی، با حدود ۱۴۰ نماینده مجلس دیدار کردیم و از آنها خواستیم اگر امکانی فراهم است، برخی قوانین تغییر کند و یا یک درخواست برای همکاری فرا دستگاهی؛ میان مجلس و دولت و یا میان دولت و برخی وزارتخانه‌ها، مطرح و درکوتاه مدت و بلند مدت، ایردات موجود رفع شود.
طالبی افزود: مطالبات کوتاه مدت ما به ساختار وزارت علوم برمی‌گرد؛ مواردی مثل معیشت، پژوهانه و پذیرش هدفمند. در حال حاضر مشخص است که هیچ نیازسنجی صورت نگرفته و به نظر می‌رسد دچار یک نوع چشم و هم چشمی، ابرازِ قدرت و چانه‌زنی از سوی دانشگاه‌ها برای پذیرش بیشتر، هستیم. در همین راستا شاهد هستیم که بعضی گروه‌ها، رشته‌هایی را بدون نیازسنجی و به صرفِ یک مشورتِ درون گروهی، ایجاد کرده، دانشجو می‌گیرند و افتخار هم می‌کنند که دانشجو پرورش می‌دهند، آیا اما آینده این دانشجو در این تصمیمات مدنظر بوده است؟ در این میان وزارت علوم چرا اجازه چنین کاری می‌دهد؟! با چنین تصمیماتی، فقط به جمعیت بیکاران اضافه میشود و هیچ تولید دانشی برای کمک به جامعه صورت نمی‌گیرد.
این دانشجوی دکتری گفت: سال قبل آمدند و در سایت جذب برای پذیرش چند نفر در مقطع دکتری رشته ایران شناسی اعلام نیاز شد. ما طرح سوال کردیم که هنوز هیچ فارغ التحصیلی در این رشته نداریم! حال چطور شما بدنبال جذب دانشجوی دکتری هستید؟ در مقابل متاسفانه فقط با اصرار روبرو شدیم که ما باید چنین رشته‌ای را ایجاد کنیم. دقیقاً در همان راستای چشم و هم‌چشمی که اشاره شد، توجیه آنها این است که مثلاً چون فلان دانشگاه، دکتری فلان رشته را ایجاد کرده است، ما هم باید یک رشته جدید برای دکتری ایجاد کنیم.
این دانشجوی دکتری دانشگاه شریف ادامه داد: یک زمانی دانشگاه‌ها دانشجوی انرژی هسته‌ای می‌گرفتند. در یک مقطعی همه دانشگاه‌های صنعتی هوا فضا می‌گرفتند. در ادامه در یک برهه‌ای همه دانشگاه‌های فنی مهندسی، نانو فناوری می‌گرفتند، در حالی که نه استاد متخصص در آن رشته‌ها و زمینه ها داشتند و نه نیاز سنجی کرده بودند! به نظر می‌آید؛ هیچ برنامه‌ریزی در این زمینه وجود ندارد، چون اصلاً با نیازهای کشور همخوانی ندارد! کشور نیازهایش را معمولاً با خریدهای خارجی تامین می‌کند.
نماینده دانشگاه شهید بهشتی:
اعلام کردیم خودمان حلقه واسط وزارت علوم و نهادهای دیگر می‌شویم
شیرزادی، دانشجوی دکتری شیمی نماینده دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، می‌گوید: کمپین مطالبات دانشجویان دکتری، در واقع حرکت و اقدامی ست به نمایندگی از جامعه دکتری که از طریق آن خواسته‌ها و مسائل قابل دستیابی را به تفکیک، کوتاه مدت و بلند مدت لیست و اولویت‌های مختلف را نیز لحاظ کنیم. ما در این بین اعلام کرده‌ایم که خودمان هم حلقه‌های واسطِ جزیره‌های جدا از هم را ایجاد و هم، هماهنگیِ میان وزارت علوم را با نهادهایی که باید هم‌پوشانی و هم‌افزایی داشته باشند، برقرار می‌کنیم تا این مطالبات پیش برود که هم، شان دانشجوی دکتری بازگردد و هم بتوانیم پروسه‌ای را که هزینه هنگفت برایش صورت می گیرد، اما خروجی لازم را ندارد، به سطحی مورد انتظار برسانیم.
نماینده دانشجویان دانشگاه زنجان:
انتقاد به جریمه‌های میلیونی، وضعیت معیشتی و مدت زمان اتمام تز دکتری
حسامی، نماینده دانشجویان دانشگاه زنجان معتقد است، قوانین بدون پشتوانه و بی برنامه، باعث ایجاد کمپین شده است. وی گفت: بطور مثال قوانینی که در صندوق رفاه وجود داشت، بخشنامه‌هایی که ماه به ماه عوض می‌شد! حتی ترم به ترم و سال به سال هم نه! و یا وضعیت معیشتی دانشجویان دکتری، در این مورد از دانشجویان دکتری تعهدِ عدم اشتغال می‌گیرند ولی در قابل آن، از لحاظ معیشتی هیچ حمایتِ مناسبی صورت نمی‌گیرد و مواردی از این دست موجب شده که خود دانشجویان در این کمپین جمع شوند تا در کنار و با کمک مسئولان بتوانند به راهکارهایی برای برطرف ساختن مشکلات دست پیدا کنند.
این دانشجوی دکتری افزود: مطالبات ما عموماً آموزشی، پژوهشی و مالی است. مطالبات آموزشی، مثل اینکه کمترین زمانِ پروسه اتمام تز دکتری، ۵ سال است، اما عنوان کرده‌اند که این پروسه باید طی ۳ و نیم تا ۴ و نیم سال به انجام برسد و بعد از آن انتخاب را به دانشگاه سپرده‌اند که با دانشجوی ترم ۱۰ ، ۱۱ و ۱۲ چه برخوردی کند! که این کاملاً به هیات امنای دانشگاه و سلایق آنها بستگی دارد؛ به این شکل که مثلاً از یک طرف دانشگاه بهشتی، جریمه ۹ میلیونی و از طرف دیگر دانشگاه اصفهان جریمه ۱ و نیم میلیون تومانی جریمه سنوات در نظر می‌گیرد.
هدر رفت هزینه و انرژی جوانی دانشجویان دکتری
در قبال تعهد تمام وقت به دانشگاه، هیچ حمایت مالی نداریم
او ادامه داد: در مورد مشکلات پژوهشی بطور مثال برای اکسِپت یک مقاله که پیش نیازِ دفاعِ یک دانشجوی دکتری است، یک پروسه زمانی طی میشود. حالا فرض کنید یک دانشجویی در سال چهارم بدنبال مقاله‌اش است و تا مقاله را برای اکسپت آماده کند، به دلیل پروسه زمانی که طی میشود، سنوات می‌خورد! این از جمله مطالبات کوتاه مدتی است که تلاش داریم با ایجاد هم‌افزایی با معاونت‌های وزارت علوم، در پروسه‌های کوتاه مدت حل کنیم.
وی گفت: پروسه بلندمدت هم در واقع اشتغال و هدفمند کردن تزها بود. در حال حاضر بخش زیادی از پایان نامه‌هایی که در دکتری انجام میشود، در حقیقت فقط هزینه و انرژی جوانی دانشجوها را به هدر می‌دهد. درخواست کردیم وزارت علوم، ضمن انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی با سایر وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمانها، بعنوانِ متولی، با دریافتِ چالش‌ها از این دستگاه‌ها، آنها را برای حل، به دانشجویان دکتری بسپارند.
بعد از فارغ‌التحصیلی با ۳۰ میلیون تومان بدهی رو به رو می‌شویم
تا ۳۰ سالگی بدون شغل و حقوق، واقعا کشنده‌است
این دانشجوی دکتری درباره مطالبات و درخواستهای این کمپین در حوزه مالی و حمایتهای معیشتی، اظهار داشت: درست است که در همه دنیا و همچنین در کشور ما تعهد منطقی و معقولی به دانشگاه می‌دهیم که تمام وقت در خدمت دانشگاه باشیم تا یک تزی به سرانجام برسد، اما در ازای این تعهد قاعدتاً باید یک حمایت مالی وجود داشته باشد. با این حال اما در شرایطی که دانشجو ماهانه بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ ساعت در دانشگاه پر می‌کند، نه تنها چیزی نمی‌گیرد که ۹ ماه بعد از فارغ التحصیلی، ۳۰ میلیون تومان بدهی پیش روی خود می‌بیند!
وی گفت: در قبال این تعهد، دانشجوی دکتری عملاً تا ۲۷ – ۲۸ و حتی ۳۰ سالگی در دانشگاه است، آنهم بدون هیچ شغل و حقوقی! این واقعاً آزار دهنده و به نوعی کشنده‌است. به برخی نخبگان یک کمک هزینه‌ای پرداخت میشود که آنهم کلی دردسر برای پیدا کردن ضامن برایشان بدنبال دارد! با حقوق ۷۰۰ هزارتومان واقعاً نمی‌توان زندگی کرد. از طرفی خوابگاه‌های متاهلی هم لغو شده است و دلیلش هم این است که از سال ۸۹ – ۹۰ ظرفیت کارشناسی و ارشد به شدت افزایش یافت.
او گفت: قوانین متغیری که به آن اشاره شد، یک بخش عمده‌اش مربوط به صندوق رفاه است. بخشنامه‌هایی را صادر می‌کرد که یک ماه بعد تغییر می‌کرد. حتی بعد از تشکیل همین کمپین، وام ویژه دکتری را تابستان دادند و بعد اعلام کردند پاییز نمی‌دهیم؛ یک چنین اقداماتی صورت گرفت تا بزعم خودشان تشنج را از بین ببرد، در حالی که اصلاً هیچ تشنجی هم وجود نداشت.
نماینده دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس:
به افزایش پذیرش دانشجوی دکترا انتقاد داریم
نماینده دانشجویان دکتری دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به افزایشِ سالانه پذیرش دانشجوی دکتری، آنهم بدونِ آینده نگری و توجه به امکانات موجود گفت: الان دیده میشود مشکلات خوابگاهی تا حدی شدت گرفته است که مثلاً در دانشگاه تربیت مدرس به هر ۴ دانشجوی دکتری، یک اتاق تعلق می‌گیرد و در چنین شرایطی اصلاً امکان زندگی وجود ندارد. به نظر من یکی از مهمترین دغدغه‌های دانشجویان دکتری، این است که در درجه نخست، با یک نیازسنجی اساسی و منطقی، افزایشِ ظرفیت‌ها، هدفمند و مطابق با امکاناتِ آموزشی، رفاهی و آینده شغلی باشد. در درجه دوم نیز این کار به حفظ شان و حیثت دانشجوی دکتری کمک می‌کند، چرا که دانشجوی دکتری با یک ویژگیهای خاصی شناخته میشود و به نظرم می‌طلبد که نه تنها نباید ظرفیت‌ها افزایش پیدا کند، که باید کم نیز بشود.
دانشجوی دیگری که عضو این کمپین است، با طرح یک سوال وارد بحث شد و گفت: یک سوال ساده از وزارت علوم و نظام آموزش عالی باید پرسید؛ هدف از پرورش دانشجوی دکتری و انگیزه این همه جذب چیست؟ هیچ جواب مشخصی وجود ندارد و این سوالی بی پاسخ است.
صنعت، دانشگاه و وزارت علوم باید مرتبط شوند
آیا دانشجویان دکتری نمی‌توانند بحران‌های کشور را حل کنند؟
وی با اشاره به اینکه درباره ارتباط صنعت و دانشگاه اکنون با یک چالش جدی روبرو هستیم، چرا که هیچ همخوانی و هم راستایی وجود ندارد، گفت: پایگاه‌های وزارت علوم مثلاً شرق است و صنایع ما در غرب کشور! در واقع بین اینها فاصله زیادی وجود دارد. نه آینده روند پژوهشی دکتری پاسخگوی سوالات صنعت است، نه آینده دانشجو بعد از فارغ التحصیلی که معلوم نیست؛ اشتغال پیدا کند یا خیر. در واقع یک همت همه جانبه از سمت مسوولان کشور را می‌طلبد که یک سری تفاهم نامه را به امضا برسانند تا هم صنعت، دانشگاه و وزارت علوم با هم مرتبط و هم آینده شغلی فارغ التحصیلان مشخص شود. آیا دانشجویان دکتری نمی‌توانند بحران‌های کشور را حل کنند؟ الان با بحران آب مواجه هستیم! آیا فارغ التحصیلان ما نمی‌توانند چنین مسائلی را حل کنند؟ اگر نمی‌توانند، پس چرا این رشته‌ها را ایجاد کرده‌اید؟
بازار کار و هیات علمی کشش این تعداد دانشجوی دکتری را ندارد
یکی دیگر از دانشجوی دکتری دانشگاه علم و صنعت با بیان اینکه بزرگترین آفتِ فعلی، ظرفیت‌های زیاد در این مقطع است و اکثر دانشجویان با صنعت غریبه هستند، گفت: هیات علمی کشش این تعداد دانشجوی دکتری را ندارد و این ظرفیت بی‌حساب و کتاب، از طرفی فرصت‌های دانشجویان را سوزانده و از طرف دیگر منزلتِ آنان را زیر سوال برده است.
وی افزود: موضوع دیگر این است که صنایع غالباً تمایلی به استخدام فارغ التحصیلان ندارند. توجه داشته باشید که در یکی دو سال آینده، ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری، فارغ التحصیل می‌شوند در حالی که بازار کار به هیچ وجه کشش چنین تعدادی را ندارد!
این مطالبات در حالی عنوان میشود که چند روز گذشته نمایندگان کمپین مطالبات دانشجویان و فارغالتحصیلان دکتری وزارت علوم با مجتبی صدیقی؛ رئیس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم و ذوالفقار یزدان مهر؛ رئیس صندوق رفاه دانشجویان وزارت علوم دیدار کردند.
در این دیدار به افزایش وام دانشجویان از ۷۰۰ هزار تومان به ۸۰۰ هزار تومان اشاره شد. همچنین رئیس صندوق رفاه دانشجویان در نشست گفته است: می‌خواهیم در مذاکرات بعدی بانک را متقاعد کنیم، ضامن بازنشسته را بپذیرد. بهتر است اگر مواردی بود که به دلایلی خاص مثلا ضامن بازنشسته نمی‌تواند از بانک وام بگیرد به سمت صندوق هدایت شده، ولی بقیه دانشجویان در شرایط یکسان وام بانک را درخواست کنند. مذاکرات با بانک برای قبول ضامن بازنشسته را نیز در اولویت قرار خواهیم داد.
یزدان‌مهر این وعده را هم داده است که سامانه وام ضروری دکتری باز شود تا دانشجویانی که نتوانستند وام ضروری ۳ میلیون تومانی را دریافت کنند، بتوانند ثبت‌نام کنند.این مقام مسوول تاکید کرده است که وام ضروری دکتری لغو نشده است؛ مصوبه هیات امنا دراین خصوص وجود دارد که پابرجا بوده و این روند ادامه خواهد یافت. امسال ۹ هزار نفر وام دریافت کردند، سال بعد این تعداد کمتر شده و فشار کمتر خواهد بود. در رابطه با پژوهانه نیز پیشنهاداتی تدوین شده و برای بودجه سال ۹۷ به سازمان برنامه و بودجه ارایه شده است.
ایلنا
