سبقت سالمندی از آموزش‌های اجتماعی
جامعه ایرانی با گام‌هایی شتابنده به سمت سالمندی پیش می‌رود و طولی نمی‌کشد که سالمندی پدیده‌ای غالب و مشکل‌آفرین برای جامعه می‌شود، به نظرمی‌رسد سلامت سالمندی در کشور در شرایط کنونی به آگاهی جامعه از مسیر آموزش در حوزه‌های مختلف و تقویت زیرساخت‌های مرتبط برای افزایش مشارکت اجتماعی سالمندان نیازمند است.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی سن 60 سالگی آغاز دوره سالمندی قلمداد می شود، برای اینکه این تقسیم بندی بار منفی در ذهن ایجاد نکند، افراد با سن 60-69 را سالمند جوان، 70-79 سال را سالمند میانسال و 80 سال به بالا را سالمند سالمند می نامند.
بر اساس سرشماری 1395 از جمعیت 79 میلیونی کشور، 7 میلیون و 400 هزار نفر یعنی 9.28 درصد سالمند هستند و پیش بینی می شود که درصد سالمندان ایران تا سال 2025 میلادی یعنی 8 سال دیگر به 10 و تا 2050 یعنی 33 سال دیگر به بیش از 30 درصد برسد.
سالمندی یکی از دوران طبیعی زندگی هر فرد و پدیده ای اجتناب ناپذیر است که هر چه شناخت فرد و اطرافیان نسبت به مسایل آن بیشتر باشد، سالمند با مسایل کمتری مواجه خواهد شد، سالمندان در جامعه بیشتر با مشکلات شهری، اجتماعی و معیشتی دست و پنجه نرم می کنند؛ تغییرات جامعه شناختی و هرم جمعیتی، انفجار اطلاعات، رشد روزافزودن فناوری‌ها، مناسب‌نبودن شرایط زیرساختی جامعه برای حضور سالمند، ناآشنایی خانواده ها با مسایل سالمندان، بی‌توجهی به سالمندان درون خانواده‌ها به خاطر صنعتی‌شدن زندگی امروزی، خالی‌بودن سبد آموزشی جامعه از مهارت‌های زندگی برای سالمندان و آموزش‌های ویژه خانواده ها و مسایل اختلاف نسلی، مهمترین چالش های سالمندان در جامعه کنونی است.
از جمعیت 700 هزار نفری استان سمنان حدود 10 درصد یعنی حدود 70 هزارنفر سالمند هستند که از این تعداد نیز حدود چهار هزار نفر از خدمات مستقیم بهزیستی بهره مندند، در این استان 6 مرکز روزانه و چهار مرکز شبانه نگهداری از سالمندان وجود دارد؛ ایجاد تیم هایی برای رسیدگی به مسایل سالمندان با حضور در خانه ها، یکی از سیاست های بهزیستی است که از این تیم ها چهار تیم به عنوان مراقبت در منزل و 10 تیم ویزیت در منزل زیرمجموعه بهزیستی در استان سمنان فعالیت دارند.
مدیر کل دفتر توانمندسازی، ارتقاء و بهره وری سرمایه های انسانی معاونت پرستاری وزارت بهداشت، عضو شورای تدوین سند ملی سالمندی کشور و دارای دکتری سالمندی گفت: برای حفظ سلامت جمعیت سالمند باید نیروی انسانی تربیت کرد و این کار در وزارت بهداشت آغاز شده است، حدود 25 سال پیش کشور نیاز به تربیت متخصص کودکان داشت، اما برای 25 سال آینده خود نیاز به تربیت متخصصان طب سالمندی، بهداشت سالمندی و پرستاران سالمندی داریم و این رشته ها اکنون در چندین دانشگاه ایران تدریس می شوند.
علی دادگری افزود: بنابراین در حوزه بهداشت به این موضوع پرداخته شده اما برای مسائل اجتماعی سالمندان باید فکری اساسی شود، همچنین در برنامه درسی پرستاران که تا پایان امسال اعلام می شود، با انجام بازنگری، بسیاری مباحث اجتماعی در پرستاری سالمندی گنجانده شده تا پرستار بداند با سالمند چگونه رفتار کند که در جامعه سالم زندگی کند.
وی خاطرنشان کرد: برای حفظ پویایی سالمندان در جامعه باید شرایط برای حضور و فعالیت آنان در بیرون از منزل فراهم شود، بنابراین باید شهری دوستدار سالمند داشته باشیم که در آن سالمندان بتوانند به راحتی از خانه بیرون آمده و کارهای روزمره خود را بدون نیاز به دیگران انجام دهند تا زمینه برای سوء استفاده افراد سودجو نیز فراهم نشود.
عضو شورای تدوین سند ملی سالمندی کشور یادآور شد: امروزه در جوامع پیشرفته، عنوان «شهروند ارشد» را برای تکریم سالمندان درنظر می گیرند برای این که به خود باور داشته باشند، هنوز هم نقش پررنگی در جامعه ایفا می کنند.
فرید که دانشجوست می گوید: به خاطر شاغل بودن پدر و مادرش، نزدیک ترین مونس پدربزرگ و مادربزرگ اش است و وقت زیادی از زمانی که درون خانه است را با آنها می گذراند.
وی با بیان اینکه من با پدربزرگ و مادربزرگ بسیار مهربانم و تمام نیازهای آنان را تامین می کنم، افزود: آنها ولی با دنیای من و دیگر نوه های خود کاملا بیگانه هستند و این مساله ارتباط‌گیری با آنها را برایمان سخت می کند.
زهرا احمدیان پور هم با اشاره به اینکه نگهداری از مادربزرگ مادری‌اش در بین خاله ها و دایی هایش به صورت دوره ای برنامه ریزی شده، گفت: همیشه تمام برنامه ریزی های خانواده ما برای مسافرت یا مهمانی رفتن، درگیر برنامه نگهداری از مادربزرگم است و ما به خاطر زمین‌گیر بودن او، نمی‌توانیم او را تنها در خانه رها کنیم.
پدرام که دانش آموز و حسابی اهل بازی های رایانه‌ای است می گوید: برخی از ساعات روز را به خاطر شاغل بودن پدر و مادرم ، با پدربزرگ تنها هستم و بعضی بازی های ساده را با هم بازی می کنیم.
پدر پدرام که 39 سال سن دارد، همدوره بودن با پدربزرگ خودش را یکی از بهترین خاطرات دوران کودکی خود معرفی می کند و می افزاید: همیشه دنبال این هستم که فرزندم نیز با پدرم ارتباط خوبی داشته باشد، این خاطره خوب من برای فرزندم هم تکرار شود و به نوعی، احترام به سالمند بین نسل ها انتقال یابد.
**زیرساخت‌ها نامناسب جامعه برای سالمندان
معاون توانبخشی بهزیستی استان سمنان با اشاره به لزوم تامین زیرساخت های لازم برای مشارکت و حضور سالمندان در جامعه، گفت: اعضای شورای ساماندهی امور سالمندان مانند شهرداری ها و پایانه ها، مهمترین نقش در ایجاد زیرساخت مناسب برای سالمندان را دارند.
معصومه میراج با اشاره به اینکه بسیاری از مبلمان شهری برای افراد سالمی که مثلا دچار شکستگی پا هستند حتی مناسب نیست، تاکید کرد: مناسب سازی مبلمان شهری برای زندگی آسان و تکریم سالمندان برای مشارکت آنان در محیط های مختلف شهری باید با توجه به افزایش موج سالمندی در کشور بیش از گذشته مورد توجه باشد.
مدیرعامل سرای سالمندان نور سمنان هم با بیان اینکه مراکز نگهداری سالمندان گاهی بهترین مرجع و ماوای سالمندان در جامعه است، گفت: برخی سالمندان به خاطر داشتن بیماری های خاص یا کهولت سن، قادر به مدیریت امور خود نیستند که این مساله گاهی برای افراد خانواده یا حتی جامعه پذیرفته نیست.
یحیی حاجیان افزود: در تاسیس و ساخت مراکز نگهداری از سالمندان به تمام مسایل زیرساختی ویژه سالمندان توجه شده است و از بهترین نیروها برای نگهداری مناسب از سالمندان استفاده می شود.
** ناسازگاری شرایط زندگی امروزی برای سالمندان
معاون توانبخشی بهزیستی استان سمنان با بیان اینکه شرایط زندگی امروزی ممکن است به پدیده سالمندآزاری منجر شود، تاکید کرد: زندگی در خانه های آپارتمانی کوچک، اشتغال مردان و زنان و رویکرد خانواده ها به تعداد کمتر فرزندآوری، شرایط را به گونه ای کرده است که همه مشغولند و توجهی به سالمند نمی شود و وضعیت برای نگهداری سالمند درون خانواده را سخت‌تر کرده و گاهی تا جایی پیش می رود که زمینه سالمندآزاری را فراهم می کند.
وی آماده سازی فضای خانواده ها برای حضور سالمند در خانواده را یک زیرساخت عاطفی برای بهبود شرایط سالمندان امروز جامعه عنوان و اضافه کرد: سالمندان با پدیده هایی مانند فراموشی، ناتوانی در کنترل ادرار یا ناتوانی در انجام امور روزانه خود مواجه هستند که خانواده با این مسایل آشنایی لازم را ندارند، در رسانه ها هم امروز برنامه و راهبردی در باره فرهنگسازی برای نگهداری مناسب سالمندان دیده نمی شود و رسانه ها باید در آموزش به جامعه برای ترویج فرهنگ تکریم سالمندان که از سنت های دیرینه ایرانی است نقش پررنگ تری داشته باشند.
وی با اشاره به برخی مشکلات جسمی و روحی سالمندان مانند بیماری فراموشی یا ناتوانی در کنترل ادرار که در سالمندان شایع است، گفت: ناآشنایی خانواده های مسایل سالمندی مهمترین علت نامناسب شدن شرایط درون خانه برای نگهداری از سالمندان است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان سمنان در رشته علوم اجتماعی، گفت: برخی خانواده ها با داشتن پرستار شرایط نگهداری از سالمند درون خانواده را فراهم می کنند ولی همه خانواده چنین توانایی مالی را ندارند، سپردن سالمند به مراکز روزانه سالمندان زیرمجموعه بهزیستی در چنین شرایطی گزینه جایگزین برای مدیریت مساله است.
منیره مرادی نسب، با بیان اینکه در بسیاری از خانواده ها نوه ها نحوه برخورد با پدربزرگ و مادربزرگ خود را نمی دانند که باعث چالش عاطفی در خانواده ها می شود، گفت: شکاف نسلی در زمینه سالمندان نیز به این شکل بروز می کند، به نحوی که پدر و مادر خانواده مشکلی با نگهداری سالمند درون خانه ندارند، ولی نوه ها چالش عاطفی با این مساله دارند که باعث ناسازگاری‌های دیگر درون خانه بین افراد خانواده می شود.
وی یادآور شد: دیدگاه جوامع مختلف در زمینه تکریم و نگهداری سالمندان متفاوت است، در فرهنگ ایرانی نگهداری و احترام به سالمند از سنت های حسنه و دارای ارزش معنوی و آثار مثبت قلمداد شده است ولی امروز شرایط زندگی صنعتی این امکان را از خانواده ها سلب کرده است.
مدیرعامل سرای سالمندان نور سمنان نیز گفت: گاهی نگهداری از سالمندان به خاطر برخی شرایط آنان، نیازمند داشتن برخی مهارت ها و تخصص هاست که خانواده ها از آن بی‌اطلاع هستند و این باعث ناراحتی اعضای خانواده تا احتمال سالمندآزاری ناخواسته در خانواده ها پیش می رود.
یحیی حاجیان ادامه داد: در چنین شرایطی، احتمال به خطر افتادن بهداشت روانی اعضای خانواده نیز پیش می آید و سپردن سالمند به سرای سالمندان تنها راهکار خانواده ها می شود.
وی فقدان مهارت جامعه در برخورد با مسایل سالمندی را آسیب جدی برای این قشر از جامعه عنوان و خاطرنشان کرد: در بسیاری موارد نه تنها اطرافیان و خانواده، حتی خود سالمندان از مسایل و وضعیت خود آگاهی کامل ندارد و به همین دلیل، باعث برهم خوردن تعادل عاطفی و شرایط زندگی فرزندان خود می شود.
** نگهداری از سالمند در خانواده با آموزش اجتماعی و دانشگاهی
معصومه میراج، معاون توانبخشی بهزیستی استان سمنان، نگهداری از سالمندان درون خانواده را مهمترین راهبرد سال های اخیر در حوزه سالمندی عنوان کرد و یادآور شد: رویکرد فراموسسه ای مهمترین روش برای ساماندهی امور سالمندان است و به همین منظور افزایش مراکز روزانه نگهداری از سالمندان در سال های اخیر جایگزین سیاست افزایش مراکز شبانه روزی شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان سمنان در رشته علوم اجتماعی، هم گفت: با توجه به اینکه تا سال های گذشته ایران جامعه جوانی محسوب می شد و اکنون در حال گذار جامعه به سمت قالب شدن میانسالی هستیم، ارایه آموزش های تخصصی در باره سالمندان باید در حوزه های مختلف اجتماعی در سطح کلان تدوین و در نظر گرفته شود.
منیره مرادی نسب گفت: یکی از بهترین مسیرهای آموزش مسایل سالمندی، به عنوان نمونه ارایه 2 واحد درسی در دانشگاه ها برای دانشجویان است تا از ابتدای جوانی با مسایل سالمندان آشنایی پیدا کنند.
وی ادامه داد: در این صورت، این آموزش ها به درون خانواده ها راه می یابد و از بسیاری از چالش های عاطفی درون خانواده ها درباره سالمندان جلوگیری می شود ، و از سویی این دانشجویان در سال های آینده مسوول نگهداری از والدین خود به عنوان سالمندان نسل بعد می شوند که در دوران دانشجویی خود آموزش های لازم را فراگرفته اند.
** افزایش سن بازنشستگی، کمکی به جامعه شتابنده به سوی سالمندی
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان سمنان در رشته علوم اجتماعی، افزایش سن بازنشستگی را به عنوان راهکاری برای استفاده بهتر و بیشتر از سالمندان جامعه پیشنهاد کرد و گفت: سن سالمندی از سوی سازمان بهداشت جهانی 60 سالگی عنوان شده که در بسیاری از کشورها از 60 تا 80 سالگی نیز قلمداد می شود، به همین ترتیب، برای بهره مندی بیشتر از تجربه شغلی و همچنین برای القای حس مفیدبودن برای سالمندان، می توان سن بازنشستگی را در صورت امکان در قوانین کشور افزایش داد.
منیره مرادی نسب ادامه داد: در مراحل گوناگون سن بازنشستگی برای شاغلان در کشور کاهش یافته است که باعث حس ناکارآمد بودن و آسیب عاطفی به سالمندان می شود، به ویژه برای افرادی که برای آینده خود در شرایط بازنشستگی و سن سالمندی برنامه ریزی نداشته باشند.
وی خاطرنشانکرد: باید همواره از تجربه و کارآمدی افراد داری سن بالا در مشاغل مختلف بهترین استفاده را برد به خاطر این اصل که تجربه تنها مساله ای است که تنها با گذشته زمان حاصل می شود، پس چه با روش افزایش سن بازنشستگی و چه با ایجاد انجمن های تخصصی، باید سالمندان احساس کنند در چرخه فعالیت جامعه نقش دارند زیرا به این ترتیب علاوه بر حس مفید بودن، این اصل برای تداوم فعالیت جسمی و حفظ روحیه آنان نیز سودمند است.
** خالی بودن جامعه از آموزش مهارت‌های زندگی به سالمندان
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان سمنان در رشته علوم اجتماعی با بیان اینکه حضور ارتباط با سالمند در شکل سنتی خانواده های ایرانی ارزش محسوب می شد، گفت: از سویی سالمندان باید با توجه به شرایط امروزی مهارت های زندگی را فرابگیرند و هم خانواده ها باید با شرایط نگهداری از سالمندان آشنایی پیدا کنند.
منیره مرادی نسب، گسترده بودن خانه و خانواده های ایرانی در گذشته را امکانی برای شرایط بهتر سالمندان عنوان کرد و گفت: در گذشته تعداد زیاد فرزندان باعث تقسیم وظیفه در قبال نگهداری از سالمندان بود که این خود روشی از سبک زندگی محسوب می شد، امروزه ولی خانه ها کوچک و خانواده ها تک یا دو فرزند دارند که با این تغییر در سبک زندگی، شرایط برای حضور سالمندان درون خانواده تغییر کرده است.
وی، نگهداری و تکریم از سالمندان را به عنوان کسانی که بخشی از زندگی خود را صرف فرزندان خود کرده اند یک ارزش و فرهنگ پسندیده در گذشته جامعه ایرانی قلمداد کرد و ادامه داد: صنعتی شدن زندگی، شاغل شدن زنان و ناآشنایی نسل جدید فرزندان در برخورد با سالمندان، چالش زندگی امروزی سالمندان است.
معصومه میراج، معاون توانبخشی بهزیستی استان سمنان با بیان اینکه سالمندان حدود 10 درصد جمعیت 700 هزار نفری استان را تشکیل می دهند که از این تعداد حدود چهار هزار نفر از خدمات بهزیستی بهره مندند و بسیاری از سالمندان نیازمند خدمات خاص نیستند، تاکید کرد: بیشترین نیاز سالمندان فراگیری روش ها و راهکاری سبک زندگی متناسب با سالمندی و در واقع مهارت های زندگی در شرایط سالمندی برای داشتن دوران سالمندی سالم است.
مدیرعامل سرای سالمندان نور سمنان، با اشاره به اینکه برخی حقوق سالمندان در خانواده و جامعه شناخته نمی شود ،گفت: بسیاری از سالمندانی که وارد مراکز نگهداری می شوند، از بسیاری از ناملایمات اجتماعی آسیب دیده هستند.
یحیی حاجیان با اشاره به اینکه رسیدگی به مسایل سالمندان مانند برخی بیماری ها یا شرایط ویژ نیازمند تخصص ویژه است، افزود: فقدان مهارت های مدیریت مسایل سالمندان در خانواده ها، خود به آسیبی جدی برای آنان تبدیل می شود و شرایط برای ادامه حیات سالمند در خانواده را سخت می کند.
** ظرفیت انجمن‌های غیردولتی برای بهبود وضعیت سالمندان
منیره مرادی نسب، عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور استان سمنان در رشته علوم اجتماعی با اشاره به اینکه در کشورهای پیشرفته، شرکتهای بزرگ از سالمندان در قالب انجمن هایی برای انتقال تجربه آنان به دیگر کارکنان استفاده می کنند، گفت: سالمندانی که دارای نقش سازنده شغلی بوده اند همواره گنجینه های ارزشمندی برای تداوم برنامه های هر اجتماعی محسوب می شوند و با ایجاد انجمن های پویا باید از این قشر به عنوان مشاور بهره گیری شود.
میراج معاون توانبخشی بهزیستی استان سمنان هم با اشاره به رویکرد دبیرخانه کشوری ساماندهی امور سالمندان برای افزایش بنیادهای فرزانگان به عنوان سازمان های مردم نهاد در حوزه سالمندان، گفت: سالمندانی که در بهزیستی پرونده ای ندارند، طبق پیش بینی قانونی، می توانند در این سازمان های مردم نهاد در برنامه های فرهنگی، تفریحی، سیاحتی، توانبخشی، پزشکی و آموزشی شرکت کنند و به این ترتیب برای افزایش نشاط و شور زندگی در بین این بخش از جامعه نیز گام مهمی برداشته می شود.
مدیرعامل سرای سالمندان نور سمنان هم با اشاره به اینکه یارانه نگهداری از سالمندان در مراکز شبانه روزی کافی نیست، افزود: سرای سالمندان نور سمنان با 13 سال قدمت، همچنان در تمام بخش ها از یاری خیران بهره مند است.
حاجیان ادامه داد: با حمایت افراد خیرخواه سمنان، مرکز سرای سالمندان نور سمنان به مدت 13 سال در درجه یک رتبه بندی شده که نشان از جایگاه مهم خیران و نهادهای غیردولتی برای کمک به مراکز نگهداری از سالمندان است.
