میانگین سن بازنشستگی در جهان ٦٥ سال و در ایران ٥١ سال است
براساس اعلام صندوق بازنشستگی، ٧٥درصد بازنشستگان ایرانی زیر750تومان حقوق می‌گیرند، این درحالی است که مرکز آمار ایران میانگین هزینه ماهانه خانوار شهری در سال ٩٥ را رقمی در حدود یک‌میلیون و ٣٠٠هزار تومان برآورد کرده است. کسری درآمد خانواده‌های بازنشسته و مستمری‌بگیر انگیزه بازنشستگان را برای بازار کار تقویت می‌کند
دیده بان ایران: به «کارمند دفتری بازنشسته، حسابدار بازنشسته، معلم بازنشسته و...» نیازمندیم. این متن بسیاری از آگهی‌های استخدامی است که در جراید ایران منتشر می‌شود. دفاتر کاریابی تهران درباره جذب بازنشسته‌ها به دو نکته اساسی اشاره می‌کنند: آنها به بیمه نیازی ندارند و البته صاحب تجربه و مهارت هستند. آنها معتقدند جوان‌ترها مهارت کافی برای ورود به بازار کار ندارند و آزمون و خطا با نیروی کم‌تجربه یا بی‌تجربه هزینه‌های مالی بالاتری برای کارفرمایان دارد.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که وجه دیگر ماجرا یعنی بازنشستگان هم از ورود دوباره به بازار کار رویگردان نیستند. براساس اعلام صندوق بازنشستگی، ٧٥درصد بازنشستگان ایرانی زیر750تومان حقوق می‌گیرند، این درحالی است که مرکز آمار ایران میانگین هزینه ماهانه خانوار شهری در سال ٩٥ را رقمی در حدود یک‌میلیون و ٣٠٠هزار تومان برآورد کرده است. کسری درآمد خانواده‌های بازنشسته و مستمری‌بگیر انگیزه بازنشستگان را برای بازار کار تقویت می‌کند. از سوی دیگر کارشناسان بازار کار معتقدند بسیاری از ایرانی‌ها در اوج مهارت و کارایی بازنشسته می‌شوند. میانگین سن بازنشستگی در جهان ٦٥سال است. این درحالی است که متوسط سن بازنشستگی در ایران به ٥١سال رسیده است و به گفته علی ربیعی، وزیر کار بازنشسته‌هایی با سن ٤٥هم در ایران وجود دارند. براساس اعلام محمود اسلامیان، مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری، بیش از ۶۵درصد بازنشستگان زیر ۶۰سال سن دارند. بازنشستگی پیش از موعد حالا ٢٢ صندوق بازنشستگی را در آستانه ورشکستگی قرار داده و کشور را با بحران صندوق‌های بازنشستگی مواجه کرده است. محسن ایزدخواه، تحلیلگر بازار کار در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: بازنشستگی زودهنگام در ایران نه‌تنها تبعات اقتصادی سنگینی خواهد داشت و دولت را در آینده برای پرداخت حقوق بازنشستگان با بحران مواجه می‌کند که خروج زودهنگام نیروی کار از بازار تبعات اجتماعی هم خواهد داشت و حدود ٢٠میلیون جمعیت پارک‌نشین را با چالش‌های روحی و روانی
رو به رو می‌کند.
بازنشستگی با ارفاق
٢٢ صندوق بازنشستگی چیزی حدود ٥میلیون نفر بازنشسته و مستمری‌بگیر را تحت پوشش خود قرار داده‌اند. بازنشستگانی که گاه تنها با ١٠سال سابقه کار بازنشسته شده‌اند و سن آنها به ٤٥سال می‌رسد. محسن ایزدخواه، تحلیلگر بازار کار معتقد است بهره‌وری بسیاری از این بازنشستگان در برخی موارد بالاتر از نیروی کار جوانان است. او به «شهروند» می‌گوید: بخش اعظمی از بازنشستگی‌هایی که در یک دهه اخیر صورت گرفته، بازنشستگی‌های با ارفاق بوده است. افرادی که نسبت به آنهایی که به‌تازگی وارد بازار کار می‌شوند از مهارت و تخصص بالاتری برخوردار بوده و نرخ ضایعات پایین‌تری دارند. این افراد نیازی به بیمه، مزایا و سنوات خدمت ندارند و بار مالی کمتری برای کارفرمایان خود دارند. کوتاه شدن دوره بیمه‌پردازی و افزایش دوره مستمری‌بگیری ازجمله پیامدهای پایین آمدن سن بازنشستگی در ایران است که حجت میرزایی، معاون پیشین وزیر کار به آن اشاره کرده و توضیح می‌دهد: سن بازنشستگی در ایران با سن امید به زندگی در ایران که ۷۶سال است اختلاف زیادی دارد و این چالشی است که صندوق‌های بازنشستگی را در مرز بحران قرار داده است. از طرفی بازنشستگان در سال‌هایی که باید سرریز بهره‌وری و دانش اجتماعی داشته باشند، بازدهی اجتماعی‌شان به بازدهی خصوصی تبدیل می‌شود.
نرخ کفایت در صندوق‌های بازنشستگی
٥٠درصد است
«نرخ کفایت در صندوق‌های بازنشستگی ٥٠درصد است. ٧٥درصد از بازنشستگان در شرایطی کمتر از ٢میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند که گزارش‌های آماری خط فقر برای یک خانواده ٥ نفره را ٢,٥میلیون تومان می‌دانند.» محسن ایزدخواه، کارشناس بازار کار درحالی این جمله را می‌گوید که سرشماری رسمی که در سال ٩٠ صورت گرفته نشان می‌دهد که ۹۰۰هزار نفر بازنشسته پس از طی دوران اشتغال ۳۰ساله خود و بازنشستگی، دوباره برای کار به فعالیت‌های اقتصادی برگشته‌اند. دغدغه تأمین معیشت، عدم تناسب دخل و خرج به دلیل تغییرات زندگی، افزایش هزینه‌ها، پایین بودن حقوق بازنشستگی، نبود نظام جامع تأمین اجتماعی، نواقص سازمان‌های بازنشستگی و همچنین میل به حضور در اجتماع و انتقال تجربه و هزار و یک دلیل دیگر عواملی هستند که ۹۰۰هزار بازنشسته را به بازار کار برگردانده و آنها را در یک رقابت جدی با جوانان جویای شغل قرار داده است.بازنشستگانی که دولت فعالیت دوباره آنها را غیرقانونی دانسته و اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری به‌تازگی قانون آن را ابلاغ کرده است. طبق مصوبه دولت، بازگشت به کار بازنشستگان به نهادهای دولتی ممنوع است و در صورت بازگشت این افراد به کار، مزایای بازنشستگی آنها قطع می‌شود. ایزدخواه می‌گوید: این مصوبه برای ایجاد فرصت اشتغال برای جوانان بوده است اما درحال حاضر با توجه به اوضاع اقتصادی، هم جوانان جویای کار هستند و هم بخش عمده‌ای از بازنشستگان خواهان برگشت به کارند.او با توضیح این‌که حقوق بازنشستگی تنها ٥٠درصد هزینه‌های زندگی بازنشستگان را تأمین می‌کند، ادامه داد: نرخ حقوق بازنشستگان در سال‌های گذشته متناسب با نرخ تورم نبوده است. این عدم تناسب در چند‌سال متوالی سفره‌های این قشر از جامعه را کوچک و کوچکتر کرد.
بهره‌وری بالای بازنشستگان
«برخلاف تصور عموم، بازنشستگان بهره‌وری بالایی دارند؛ افرادی که با وجود سن‌های پایین‌تر از ٤٥ بازنشسته شده‌اند.» محسن ایزدخواه ضمن اشاره به این نکته، ادامه داد: بخش اعظمی از بازنشستگی‌هایی که در یک دهه اخیر صورت گرفته، بازنشستگی‌های با ارفاق بوده است. افرادی که نسبت به کسانی که به‌تازگی وارد بازار کار می‌شوند از مهارت و تخصص بالاتری برخوردار بوده و نرخ ضایعات پایین‌تری دارند. این افراد نیازی به بیمه، مزایا و سنوات خدمت ندارند و بار مالی کمتری برای کارفرمایان خود دارند. اما بازنشستگی‌های پیش از موعد در شرایطی بدون توجه به بهره‌ور‌ترین سال‌های یک نیروی کار صورت می‌گیرد که معاون سابق وزیر کار می‌گوید: کشورهای توسعه‌یافته برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و تغییرات سیستمی مرتبط با حوزه‌های کار و رفاه اجتماعی خود را به‌گونه‌ای تعریف و بازتعریف کرده‌اند که با نگه‌داشتن جمعیت بالای ٦٠سال خود در بازار کار و تولید، هم بحران مستمری را از سر دور کنند و هم نشاط و طراوت زندگی بخش بزرگی از جمعیت کشورشان را با حفظ تأثیرگذاری اقتصادی - اجتماعی آنها تأمین کنند. او معتقد است اگر این موضوع در ایران مورد توجه قرار نگیرد، کشور را با یک هیأت ٢٠ میلیونی پارک‌نشین و مبتلا به بیماری‌های جسمی و روحی مواجه می‌کند که می‌تواند به بخشی از بحران جمعیتی آینده تبدیل شود؛ بحرانی که بی‌شک تبعات اقتصادی و اجتماعی آن فراتر از تأمین هزینه‌های درمان و مستمری خواهد بود.
سالمندان تهرانی
میلی به کار ندارند
یک نکته جالب در آمارها این است که با وجود هزینه‌های بالای زندگی در پایتخت، مردان تهرانی در دوران بازنشستگی تمایل کمتری به بازگشت به کار دارند و نرخ مشارکت اقتصادی در استان ۱۳ میلیونی تهران ۱۷.۰۴درصد است. درعین‌حال، نرخ مشارکت اقتصادی و به نوعی تمایل به اشتغال در خراسان شمالی به میزان ۵۳.۸۷درصد است؛ یعنی بیشتر از نیمی از افراد بالای ۶۰سال در این منطقه از کشور، تمایلی به خروج از کار و به اصطلاح دست از کار کشیدن ندارند.درست است که باید مهمترین دلیل بازگشت درصد بسیار بالایی از بازنشسته‌ها به بازار کار را ناچاری، هزینه‌های زندگی و تأمین نبودن دانست ولی برخی دلایل هم مانند فعالیت‌های داوطلبانه، عدم تمایل به سرباری، گرایش به نشاط و پویایی، انتقال تجارب و تخصص و مواردی از این دست است.فعالیت در بخش کشاورزی، مهمترین جایی است که بازنشسته‌ها به آن برای کار وارد می‌شوند و پس از آن گروهی نیز به مشاغل خدماتی می‌پردازند. مشاغل صنعتی چندان تمایلی به جذب نیروی کار سالمند ندارند، از این‌رو تقریبا ۷۲درصد اشتغال بازنشسته‌ها در کشاورزی و تنها ۷.۰۷درصد در صنعت
شکل می‌گیرد.
چراغ سبز کارفرمایان
به بازگشت دوباره بازنشستگان به بازار کار
در هر صورت موضوع اشتغال و میل سالمندان به ورود دوباره به بازار کار کشور وجود دارد و بازنشسته‌ها به‌عنوان رقبای جوانان در برخی رشته‌های شغلی وارد شده و چراغ سبز کارفرمایان را نیز دریافت می‌کنند. مرکز آمار ایران نیز در گزارش بازار کار سال ۹۳ خود جست‌وجو برای شغل در ایران را حتی بالاتر از ۶۵سال هم می‌داند و برای گروه‌های مختلف سنی نرخ بیکاری اعلام کرده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری افراد ۵۰ تا ۵۴ساله تا پایان سال گذشته ۳.۵درصد، برای گروه‌های سنی ۵۵ تا ۵۹ساله ۳.۱درصد، ۶۰ تا ۶۴ساله ۲درصد و برای گروه سنی بالاتر از ۶۵سال نیز یک‌درصد اعلام شده است. البته زنان بالای ۶۵سال در ایران دیگر تقاضایی برای کار ندارند و نهایت جست‌وجوی شغل زنان تا ۶۴سالگی است.نکته حایز اهمیت این است که درحال حاضر حدود ۱۱ هزارنفر از بازنشستگان و افراد بالای ۶۵سال در مشاغل قانونگذاری فعالیت دارند و مقامات عالیرتبه و مدیران را تشکیل می‌دهند. درحال حاضر ٧/٩٣درصد از بازنشستگانی که به کار برگشته‌اند، در بخش خصوصی فعالیت دارند، همچنین ۵۴.۹درصد بیکاران ۶۵ ساله و بیشتر دارای مدرک لیسانس هستند، ۲۳.۴درصد فوق دیپلم و ۲۱.۸درصد فوق‌لیسانس و دکترا دارند. درباره بازنشستگان زن بالای ۶۵سال می‌توان گفت نرخ مشارکت اقتصادی آنها که از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ روند کاهشی داشت، به یک‌باره در مدت ۵سال تا ۱۳۹۰ دو برابر شد که نشان‌دهنده جنب‌وجوش زنان بازنشسته برای ورود دوباره به بازار کار است.
