فرار مغزها چطور باعث شد آمریکا بیشترین تعداد نوبل را تور کند؟

دیده بان ایران: بیش از 30 درصد برندگان آمریکایی نوبل در حوزه شیمی در خارج این کشور متولد شده اند. برای مثال می توان به یواخیم فرانک اشاره کرد که استاد دانشگاه کلمبیا است و سال 2016 به عنوان یکی از برندگان جایزه نوبل شیمی برگزیده شد؛ یا راینر وایز که یکی از برندگان نوبل فیزیک 2017 است، در آلمان متولد شده و بخشی از 35 درصد برنده نوبل فیزیک آمریکایی غیر بومی است.

شواهد نشان داده شیوه زندگی به سبک مهاجرتی منجر به شکوفایی ابتکار می شود. مطالعه ای در نشریه نیچر حاکی از آن است که دانشمندان مهاجر بیششتر از دانشگاهیانی که در کشور خود باقی مانده اند، نامشان در مقالات بیشتر ذکر شده است.

مساله جالب دیگر اینکه برندگان امروزی جایزه نوبل دارای سن بالاتری هستند. برای مثال، برندگان امسال جوایز نوبل پزشکی، فیزیک و شیمی همگی بالای 70 سال سن داشته اند. این امر نشان دهنده روند رو به پیری در میان برندگان نوبل است. طی سده اخبر، میانگین سن برندگان بطور افزایشی رو به پیری داشته است.

در سال 2016، گوستاو کالستراند، سرپرست ارشد موزه نوبل در مصاحبه ای اظهار کرد که حوزه های دانشگاهی در سده اخیر تغییرات چشمگیری داشته است. حدود 100 سال پیش تنها حدود 1000 فیزیکدان وجود داشتند اما اکنون صدها هزار و شاید یک میلیون فیزیکدان در سراسر جهان وجود دارد که باعث افزایش دستاوردهای موفقیت آمیز شده که هر سال بر تعداد آن ها افزوده می شود.

همچنین به گفته وی، تعداد رمان نویسان و اقتصاددانان نیز در حال افزایش است اما سن برندگان آن ها مانند برندگان حوزه های علمی نیست. علاوه بر آن، روند برندگان جایزه نوبل صلح به سمت سنین جوانتر است.برندگان این جایزه دزر میان جوانترین ها هستند. برای مثال، ملاله یوسف زای در زمان دریافت این جایزه در سال 2014 تنها 17 سال داشت.

اکثر برندگان جوایز نوبل مردان بوده اند.

از میان 881 برنده نوبل در سالهای 1901 تا 2016 تنها 48 مورد زنان بوده اند. در برخی رشته ها، این فقدان برای چندین دهه ادامه داشته: آخرین برنده زن نوبل فیزیک ماریا گیپرت مایر در سال 1964 بود. این شکاف نشان دهنده تعصب های سازمانی علیه زنان در حوزه های علمی است.

زنان برنده نوبل

به گفته سرپرستان موزه نوبل، هیچ شواهدی از امتناع کمیته نوبل در اهدای این جایزه به یک برنده خانم وجود ندارد. حتی این کمیته تا حدی قوانین را اصلاح کرد تا ماری کوری بتواند در سال 1903 جایزه نوبل فیزیک را بدست بیاورد. اما این تنها دلداری کوچکی برای زنان دانشمند بسیار عالی واجد شرایط است که تاکنون موفق به دریافت این جایزه نشده اند.

برای مثال، لیز مایتنر یکی از کاشفان همجوشی هسته ای بود که 29 بار از سال 1937 تا 1965 برای کسب نوبل فیزیک و قریب به 19 بار هم از سال های 1924 تا 1948 برای نوبل شیمی نامزد شده بود اما هیچگاه موفق به دریافت این جوایز نشد. همچنین در حالیکه کشف وجود ماده تاریک توسط ورا رابینز، هیجان زیادی در جامعه علمی به وجود آورد، اما وی در دسامبر 2016 بدون دریافت نوبل درگذشت.

مساله قابل توجه دیگر این است که، امروزه برندگان نوبل نمایانگر همکاری های علمی بزرگتر هستند. طبق قوانین بنیاد نویل، این جایزه به بیشتر از سه نفر اعطا نمی شود که بازتابنده تیم های کوچک علمی در اوایل قرن بیستم است. اما امروزه دستاوردهای بزرگ بطور فزاینده ای از همکاری های گسترده علمی حاصل می شود و کمیته نوبل در برای اعطای این جایزه به گروههای بزرگ سکوت کرده است. تضاد اینجاست که در حوزه فیزیک معمولا این همکاری ها شامل هزاران محقق است اما در نوبل فیزیک 2017 برای مثال تنها راینر وایز، کیپ تورن و بری باریش برای کشف امواج گرانشی معرفی شدند در حالی که این تحقیق 1011 مولف داشت.

تورن در مصاحبه ای اظهار کرده بود: ما در عصر زندگی می کنیم که بسیاری از اکتشافات عظیم در نتیجه همکاری های بزرگ بدست می آید و افراد زیادی در آن سهیم هستند. امیدوارم در آینده کمیته جایزه نوبل بتواند راهی برای اعطای این جایزه به همکاری های بزرگتر که در یک اکتشاف دست داشته اند پیدا کند و تنها آن را به افرادی که در بدو پروژه حضور داشتند - مانند ما - اعطا نکنند.