خشکیدن ٤٠ درصد رودخانه‌ها و چشمه های عشایری تقاضای یکجانشینی عشایر را بالا برد/ قهر آب با عشایر
زدیک به نیمی از چشمه‌های آب عشایر ایران خشکیده است و حالا مردان و زنان طبیعت وحشی دچار گرفتاری‌های تازه شده‌اند. راه‌های سنگلاخی که هر روز برای پر کردن دبه‌های آب پشت سر می‌گذارند، این روزها طولانی‌تر شده است اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود؛ رودخانه‌ها و چشمه‌های کم‌جان ییلاقی‌ها حالا دیگر کمتر آب زلال و گوارایی برای نوشیدن می‌دهند و عشایر ناچارند به آب گل‌آلود یا لجن‌بسته بسنده و فکر دیگری برای آب آشامیدنی‌شان کنند.
دیده بان ایران: نزدیک به نیمی از چشمه‌های آب عشایر ایران خشکیده است و حالا مردان و زنان طبیعت وحشی دچار گرفتاری‌های تازه شده‌اند. راه‌های سنگلاخی که هر روز برای پر کردن دبه‌های آب پشت سر می‌گذارند، این روزها طولانی‌تر شده است اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود؛ رودخانه‌ها و چشمه‌های کم‌جان ییلاقی‌ها حالا دیگر کمتر آب زلال و گوارایی برای نوشیدن می‌دهند و عشایر ناچارند به آب گل‌آلود یا لجن‌بسته بسنده و فکر دیگری برای آب آشامیدنی‌شان کنند. میرولی صفرزاده، قائم‌مقام سابق سازمان امور عشایر به «شهروند» می‌گوید که خشکیده شدن چشمه‌ها و رودخانه‌ها باعث شده است که با تانکرهای سیار به ٤٠درصد جمعیت عشایر کشور آبرسانی کنیم. البته او به محدودیت‌های مالی سازمان هم اشاره می‌کند و می‌گوید تانکرها را تنها زمانی زیادتر می‌کنیم که بارندگی‌ها به تأخیر می‌افتد.
قهر طبیعت به همین جا خلاصه نمی‌شود و مراتع و چمنزارهای طبیعی یکی پس از دیگری می‌خشکد و دیگر عشایر نمی‌توانند روی سخاوت طبیعت برای تغذیه دام‌هایشان حساب کنند. آنها حالا غذای دام را خودشان تأمین می‌کنند و همین مسأله باعث شده است میزان تولید عشایری حدود ١٠درصد کمتر شود. درنهایت این‌که کم‌آبی، مبارزان سختکوش طبیعت وحشی را ناچار به دل‌کندن از زندگی آبا و اجدادی کرده است و بنا به اعلام سازمان امور عشایر تقاضا برای یکجانشینی بالا رفته است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که یکجانشینی هم دردسرهای خاص خودش را دارد و زیرساخت‌های کافی برای آن فراهم نیست. موضوعی که سبب شده است خانواده‌های عشایری را نگران تأمین هزینه‌های یکجانشینی، مسکن وشغل کند.
تنش آبی در مناطق مهم عشایرنشین
این روزها اوضاع و احوال عشایر چندان تعریفی ندارد. ٢٢٠هزار خانواده که هنوز درگیر سبک زندگی آبا و اجدادی هستند کم‌کم دارند تسلیم کم‌آبی و قهر طبیعت می‌شوند. عشایر ایران در ٢٩ استان کشور پراکنده‌اند. در بین استان‌های کشور، استان فارس با ١١,٩١درصد کل جمعیت عشایر بیشترین سهم جمعیت عشایر کشور را در خود جای داده است. پس از فارس، استان‌های کرمان، سیستان‌وبلوچستان و خوزستان هرکدام با ٨.٨٨، ٨.٣٧ و ٨.٢٤درصد، بیشترین سهم جمعیتی عشایر کشور را به خود اختصاص داده‌اند. استان‌های قزوین و قم نیز به ترتیب با ٠.١١درصد و ٠.٠٣درصد، کمترین جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده‌اند. نگاهی به نقشه پراکندگی عشایر به خوبی روشن می‌کند که حالا مناطق بزرگ عشایرنشین کشور استان‌هایی هستند که بیشتر از همه با تنش آبی و کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند.
یک‌چهارم بازار گوشت قرمز ایران در دست عشایر
برای این‌که اهمیت عشایر را در اقتصاد ایران بدانیم، کافی است به بخشی از آمارهای وزارت کشاورزی مراجعه کنیم. براساس این آمار عشایر کشور ٢٣,٥میلیون رأس دام دارند که سهمی حدود ٢٨درصد از جمعیت دام سبک کشور است و جالب است بدانید براساس اعلام وزارت کشاورزی ١٩٠هزار تن گوشت قرمز که معادل ٢٥درصد تولید کشور است، توسط عشایر تولید می‌شود. حالا اما کم‌آبی یکی از بزرگترین بخش‌های تولیدی ایران را به شدت درگیر خود کرده است. بنا به آمار سازمان‌های جهاد کشاورزی استانی، پدیده خشکسالی و کاهش بارش‌ها ٣٠درصد از چشمه‌های تأمین آب شرب عشایر در مناطق ییلاقی استان چهار محال و بختیاری را خشک کرده است. به این ترتیب چهارمحال و بختیاری که یکی از بزرگترین جمعیت‌های عشایری را در خود جای داده با خشک شدن رودخانه‌ها و چشمه‌های آب کوچ‌نشینانش مواجه شده است. از چهارمحال و بختیاری که بگذریم خبرها حاکی از آن است که ٢٠٠ چشمه عشایری هم در کهگیلویه و بویراحمد خشک شده و وضع در سایر مناطق عشایری به‌خصوص مناطق ییلاقی بهتر از این نیست. واقعیت این است که کاهش بارندگی و خشکسالی که در یک دهه اخیر، کل ایران را تحت‌تأثیر قرار داده، چند سالی است چهره خشن‌تری برای کوچ‌نشینان به نمایش گذاشته است. حالا شرایط طوری شده که به گفته قائم‌مقام سابق سازمان امور عشایر، حدود ٤٠درصد منابع آبی در مناطق زندگی عشایر خشک شده یا کیفیت آب آنها افت کرده است. البته آن‌گونه که مسئولان می‌گویند، خشکسالی و کمبود منابع آب، حدود ١٠درصد میزان تولیدات عشایر را کاهش داده، البته مدیران سازمان امور عشایر تأکید دارند که با تمهیداتی که برای تأمین آب مورد نیاز عشایر و علوفه دام‌هایشان در پیش گرفته‌اند، روند توقف تولید عشایر را متوقف کرده‌اند.
یک‌میلیون و ٢٠٠هزار نفر از جمعیت ایران عشایر هستند و براساس برنامه ششم توسعه باید سالانه حدود ٧هزار و ٥٠٠ خانوار اسکان پیدا کنند که البته تحقق این برنامه بستگی به میزان داوطلب بودن عشایر و وضع منابع اعتباری سازمان امور عشایر دارد. به گفته کارشناسان، معمولا تعداد بیشتری از آنچه در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده داوطلب در میان عشایر برای اسکان وجود دارد، به‌طوری که سالانه امکان اسکان ١٠هزار خانوار وجود دارد، اما لازمه اسکان، فراهم شدن زیرساخت‌های اشتغال و فراهم شدن منابع درآمدی برای این جمعیت است.
وام، علوفه دام و آبرسانی سیار برای کمک به عشایر
این روزها که استان تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی و میزان جمعیت، شرایط خاصی از نظر کمبود آب و تأمین منابع آب دارد، عشایر این استان هم دست به گریبان خشکسالی هستند. استانی که ٣هزار خانوار عشایری بالغ بر ١٨هزار نفر را در خود جای می‌دهد که این جمعیت ٧٠٠هزار واحد دامی را در اختیار دارند. سیروس نصیری، مدیرکل عشایر استان تهران به «شهروند» می‌گوید که در این استان تأمین آب برای عشایر به دو شکل تأمین آب شرب و تأمین آب مورد نیاز آنها درحال انجام است. به گفته نصیری، مواجه شدن کشور با دوره طولانی خشکسالی، تأثیر خود را بر تولیدات عشایر هم گذاشته و با توجه به این‌که دام این جمعیت از مراتع تعلیف می‌کند، عشایر هم به نوبه خود از پدیده خشکسالی متأثر شده‌اند.
به گفته مدیرکل عشایر استان تهران، با توجه به خشکسالی، نیاز عشایر به غذای دستی برای دام افزایش یافته و در همین راستا اتحادیه تعاونی عشایری و تشکل‌ها اقداماتی را برای تأمین نهاده‌های دامی مورد نیاز مانند جو و سبوس انجام داده‌اند و اداره کل عشایر استان تهران هم تسهیلات لازم را در اختیار آنها قرار داده است.
عشایر عادت کرده‌اند که در طبیعت زندگی کنند و با طبیعت همسو شوند و قاعدتا طبیعت هم فراز و نشیب‌های خود را دارد. آنچه در این میان مسلم است، آن است که پدیده‌های طبیعی و اقلیمی می‌توانند بر زندگی افرادی که طبیعت را برای محل زندگی خود انتخاب کرده‌اند، تأثیر بگذارد که خشکسالی هم ازجمله آنهاست.
میرولی صفرزاده، قائم‌مقام سابق سازمان امور عشایر در گفت‌وگو با «شهروند» توضیح می‌دهد که ٣٥ تا ٤٠درصد منابع آبی در مناطق عشایری خشک شده یا کیفیت آب آنها به اندازه‌ای کاهش یافته که قابلیت شرب ندارد.
به گفته صفرزاده، با توجه به محدود شدن منابع مالی در سازمان امور عشایر، این سازمان تلاش کرده که از طریق آبرسانی سیار این محدودیت را جبران کند که در همین راستا ٤٥٠ دستگاه تانکر، آبرسانی را در سطح مناطق عشایر انجام می‌دهند و در مواقعی که بارندگی با تأخیر است یا کم می‌شود، تعداد تانکرها افزایش می‌یابد. آن‌طور که این کارشناس امور عشایر می‌گوید، ٤٠درصد جمعیت عشایر و ٢٠درصد دام عشایر از این طریق تأمین آب می‌شوند.
آن‌گونه که قائم‌مقام سابق سازمان امور عشایر می‌گوید، خشکسالی و کمبود منابع آبی موجب کاهش ١٠درصدی تولیدات عشایر شده است که بیشتر شامل تولید گوشت و شیر می‌شود. به گفته صفرزاده، اجرای طرح‌هایی مانند طرح زنجیره تولید گوشت که اعتبارات آن از طریق منابع صندوق توسعه ملی و صندوق خشکسالی تأمین شده، راهکارهایی است که سازمان امور عشایری برای جلوگیری از کاهش تولید عشایر اندیشیده است.
صفرزاده می‌گوید: در سال ٩٤ بالغ بر ١٠٠میلیارد تومان و در سال ٩٥ بالغ بر ١٥٠میلیارد تومان به صورت تسهیلات ٤درصد و به مدت ٥سال و از طریق تعاونی‌های عشایری در جهت اجرای طرح زنجیره تولید گوشت به عشایر پرداخت شده است. در همین حال به گفته قائم‌مقام سابق سازمان امور عشایر، سال گذشته حدود ٣٠٠هزار تن علوفه از طریق تعاونی‌ها برای دام عشایر تأمین شد و امسال هم باید در همین حدود تأمین علوفه برای عشایر انجام شود.
آن‌طور که صفرزاده می‌گوید توجه به صنایع دستی، توسعه پرورش دام سنگین و گاو شیری در کانون‌های اسکان و مسائل مربوط به گردشگری ازجمله اموری است که برای تنوع منابع درآمدی برای عشایر درحال پیگیری است تا این جمعیت، خشکسالی و کمبود منابع آبی را به سلامت از سر بگذراند.
