مسجد یا پاساژ!
آیت‌الله مکارم شیرازی هشدار داد: باید جلوی تبدیل‌شدن مساجد به مراکز تجاری را گرفت و با این امر مخالفت جدی شود. مسئولان مربوطه مساجد در تهران و سایر کلان‌شهرها به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مساجد توان اداره امورات داخلی خود را ندارند و نمی‌توان از بودجه‌های عمومی هم برای اداره مساجد استفاده کرد. در نتیجه، این‌گونه شد که تصمیم گرفتند بخشی از فضای مساجد را تبدیل به پاساژ، واحد تجاری، درمانگاه، کترینگ و... کنند.
دیده بان ایران: مردم به پاساژ می‌شناسند، نه مسجد؛ زیرزمین مسجد را برای تهیه غذا، سوپرمارکت، املاک، مهد کودک و قرآن، کلاس ورزشی و نقاشی و... اجاره داده‌اند. کسب درآمد از فضایی که وابسته یا متعلق به مساجد است، جزءِ آن‌دسته از سیاست‌های یک‌بام و دوهوای رهاشده‌ای است که اشکالات و شائبه‌های زیادی را در اذهان عمومی در قضاوت عملکرد مساجد برای شهر و شهروندان به وجود آورده است. در حالی که آیت‌الله مکارم شیرازی سال ٩١ در دوره‌ای که شروع چنین اقداماتی در مساجد بود، درباره این اقدام از واژه «دست‌اندازی به مساجد» استفاده کرد و صراحتا اعلام کرد اجاره بخشی از مسجد به عنوان کسب درآمد اشکال دارد و مردم را از اداره مساجد دور خواهد کرد.
وی با بیان اینکه مساجد را باید با کمک مردم اداره کرد، گفت: برخی از اهالی مساجد از ما می‌پرسند آیا می‌شود زیرزمین مسجد را تبدیل به آشپزخانه کرد و آن را اجاره داد یا اینکه از وسعت صحن مسجد برای ساخت مغازه استفاده کرد یا خیر، که ما در پاسخ عنوان کردیم دست‌اندازی به مساجد برای انجام کارهای اقتصادی خطرناک و حرام است.
آیت‌الله مکارم شیرازی هشدار داد: باید جلوی تبدیل‌شدن مساجد به مراکز تجاری را گرفت و با این امر مخالفت جدی شود.
اما چقدر این موضوع نگران‌کننده است و به هشدارهای جدی توجه شد؟ پاسخ را می‌توانید با نگاهی به محلات اطراف محل زندگی خود به‌خصوص در کلان شهرها ببینید. واقعیت این است که تعداد بسیار زیادی از مساجد در چند سال اخیر با فرض ایجاد فضای تجاری و درنظرگرفتن واحدهای تجاری در کنار، همکف یا زیرهمکف محیط مسجد آماده و ساخته شدهاند.
بسیاری از شهروندان ممکن است درباره این اقدام مساجد و متولیان آنها و مجوزهای قانونی که برای این تغییرات وجود دارد، اطلاعات نداشته باشند و این اقدام مساجد را اقدامی خودسرانه یا مستقل از مسجد قلمداد کنند، اما واقعیت این است که این اقدامات مجوز دارد. مسئولان مربوطه مساجد در تهران و سایر کلان‌شهرها به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از مساجد توان اداره امورات داخلی خود را ندارند و نمی‌توان از بودجه‌های عمومی هم برای اداره مساجد استفاده کرد. در نتیجه، این‌گونه شد که تصمیم گرفتند بخشی از فضای مساجد را تبدیل به پاساژ، واحد تجاری، درمانگاه، کترینگ و... کنند. شاید هدف اولیه تأمین درآمدی اولیه برای اداره فضای مسجد، حقوق امام جماعت و سرایدار و سرانه‌های دیگر بود، اما به مرور رقم چشمگیر درآمد‌ها و اجاره و... تمایل به ادامه و گسترش این کار را بیشتر کرده است تا جایی که در بسیاری از موارد، این مساجد خارج از چارچوب‌هایی که چندان هم جدی گرفته نشده‌اند، حرکت می‌کنند. چند مورد از مساجدی که شهروندان تهرانی گزارش تخلفاتشان را به روزنامه «شرق» ارسال کردند، زمینه نوشتن این گزارش شد و در ادامه مشخص شد این مساجد با حمایتی که از شهرداری‌های مناطق دریافت می‌کنند، به شکلی قانونی این اندازه محدوده فعالیتشان را چندبرابری کرده‌اند. در این شرایط هم که همه امور به شکلی قانونی انجام شده، نمی‌توان از همان مراحل قانونی آنها را بازخواست کرد، اما آیا همه امور با داشتن قانون و مجوز تأیید می‌شود و تخلفات آشکار و اعتراضات مردمی را باید نادیده گرفت؟ مسجدی در ولنجک، حکیمیه یا خیابان پیروزی تهران نمونه‌هایی از مساجد تجاری‌شده است که مردم محلات دیگر آنها را مسجد نمی‌شناسند و تبدیل به یک پاساژ یا مجتمع تجاری برای آن محلات شدهاند و نه تنها جریان کسب‌وکار آن محلات را تغییر داده‌اند، بلکه با توسعه هر روز بیشتر از دیروز از وظیفه اصلی خود دور مانده‌اند و مثل بسیاری دیگر از مساجد فقط در ساعات اذان، درهای مسجد را باز می‌گذارند و به این ترتیب رسما عملکردشان به عنوان مسجد فقط چند ساعت در روز، آن‌هم به شکل نصفه و نیمه است؛ مساجدی که شهروندان همجوارش نسبت به عملکردشان معترضند و اعتراضشان را به رسانه‌ها کشیده‌اند.
موضوعی را که از آن صحبت می‌کنیم، در همان روزهای ابتدایی شورای چهارم شهر تهران، روحانی معروف و مورد وثوق ایرانی‌ها صراحتا به آن اعتراض کرد. حجت‌الاسلام قرائتی، روحانی صریح‌اللهجه و باسابقه در دیداری که با شورای چهارمی‌ها داشت، درباره اثرات منفی تجاری‌سازی محیط مسجد هشدار داد. نمونه معروفی از تجاری‌سازی فضای مساجد را می‌توان در همان مسجدی دید که بخش از فضای خود را به کارواش در سعادت‌آباد تهران تبدیل کرد و در ادامه با شهرداری منطقه و مأموران سد معبر آن به اختلاف خورد و در ادامه صحنه‌های درگیری ناراحت‌کننده‌ای پیش آمد.
دکتر محمود نجاتی حسینی، پیش‌تر در نشستی تخصصی درباره جایگاه مسجد مطلوب در شهر مدرن گفته بود: امروزه، نقطه مقابل مسجد مطلوب می‌تواند مسجد نامطلوب باشد؛ نمی‌توان این واقعیت را منکر شد که ممکن است برخی مساجد کارکرد خود را از دست بدهند. او تصریح کرد: کسانی که مسجد را می‌سازند، نباید بسازوبفروش باشند؛ در ساخت مسجد نباید این‌گونه افراد اداره ساخت را به دست بگیرند، زیرا این افراد که نگاه اقتصادی دارند، به جای مسجدسازی به دنبال پاساژسازی خواهند بود.
محمد سالاری، عضو شورای شهر تهران در دوره پنجم، به «شرق» می‌گوید، شهرداری تهران برای این تغییر کاربری با مساجد همکاری می‌کند و مجوزهای لازم را به آنها می‌دهد. او می‌گوید این موضوع در قالب تصمیم مراجع تصمیم‌گیر برای کسب درآمد مساجد بوده است، اما درباره اینکه آیا در این زمینه تخلفی وجود دارد یا نه، باید به شکلی بررسی شود. او می‌گوید تقریبا بیشتر مساجد درون و برون‌شهری با این رویکرد تجاری شدهاند، اما اینکه نظارت بر عملکردها و تخلفات احتمالی را چه مرجعی انجام می‌دهد، در جریان نیستم.
مجتبی شاکری، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای چهارم، درباره نظر منفی آیت‌الله مکارم‌شیرازی برای تجاری‌سازی مساجد به «شرق» می‌گوید: این نظر شخصی ایشان است اما برای این اقدام مساجد قانون وجود دارد و نمی‌توان به آنها خرده گرفت.
او می‌افزاید: ایجاد فضای تجاری کنار و داخل فضای مساجد در راستای کمک به این مجموعه‌های مذهبی بوده است؛ چراکه بسیاری از این مساجد منابع درآمدی ندارند و حتی در تأمین اعتبار برای امام جماعت، خادم و سایر برنامه‌های فرهنگی خود بازمی‌مانند. او می‌گوید مجوز استفاده از فضای تجاری را مراجع بالاسری مساجد و شهرداری تهران به شکلی قانونی به مساجد می‌دهند و اتفاقا شهرداری‌های مناطق همانند بسیاری از ارگان‌های دولتی که خدمات را با تخفیف یا مجانی ارائه می‌کنند، درباره ارائه خدمات به مساجد همراهی ویژه دارد.
شاکری می‌گوید این روند درحال‌حاضر در بیشتر مساجد انجام می‌شود و مساجد سال‌هاست کارکردهای چندمنظوره پیدا کرده‌اند و حتی از محیط آشپزخانه خود هم در خارج از برنامه‌های مذهبی برای تهیه غذا و فروش آن استفاده می‌کنند. او می‌گوید در بسیاری از مساجد با وجود قرائت خطبه به نام مسجد در آنها، تبدیل به مجتمع فرهنگی شدهاند که این اشکال دارد.
او به تفاوتی که در اداره و نظارت بر امور مساجد وجود دارد اشاره کرد و گفت: بسیاری از مساجد زیر نظر اداره اوقاف فعالیت می‌کنند و هیئت امنای مسجد باید به آنجا پاسخ‌گو باشند و هر نوع درآمدی را هم به اوقاف می‌دهند و در ادامه سهم خود را دریافت می‌کنند اما بسیاری از مساجد هم سرقفلی مستقل دارند و به‌عنوان ملکی شخصی فعال هستند. او افزود: ممکن است بسیاری از این مساجد پس از ساخت‌وساز، زیرمجموعه اوقاف قرار بگیرند اما در موارد اختلافی و حقوقی به‌عنوان یک ملک شخصی درباره آنها اقدام می‌شود.
شاکری در پاسخ به این سؤال که درباره دادن این مجوزها حدوحدود یا ضابطه‌ای بر اساس متراژ، محل قرارگرفتن مسجد و شرایط محلی وجود دارد یا نه، گفت: به‌نظر نمی‌آید این موضوعات پیش‌بینی شده باشد؛ ضمن اینکه تا جایی که می‌دانم شهرداری‌های مناطق در دادن انواع مجوز به این مراکز مذهبی کوتاه می‌آیند و بسیاری از اشکالات فنی و شهرسازی را از آنها نمی‌گیرند و همکاری‌های خوبی دارند. این عضو سابق شورای شهر تهران در پاسخ به این سؤال که اگر در مواردی برخی از مساجد در تجاری‌سازی محیط خود تخلف یا زیاده‌روی یا مردم‌آزاری داشته باشند، تصریح کرد: واردشدن به این حیطه از عملکرد مساجد که جنبه دینی دارد، محل اختلاف است اما از آنجا که مجوزهای این تغییرات قانونی است، نمی‌توان به آنها خرده‌ای گرفت.
به گزارش «شرق»، بسیاری از قوانین، شکلی معقول و منصفانه برای همه مردم شهر و بهره‌مندان آن دارند اما در ادامه و در حین اجرا دچار اشکالات ساختاری و سوءاستفاده می‌شوند و اصل قانون را زیر سؤال می‌برند. حالا درباره این امکان قانونی برای مساجد هم چنین قاعده‌ای صادق شده است. مجوزهای قانونی و همراهی‌های شهرداری‌های مناطق در ارائه مجوزهای بوداری که شائبه‌های مالی زیادی را به‌همراه دارد، با این انحصار که طرف این قرارداد مسجد و محلی عام برای همه مردم است، نمی‌تواند درست باشد، چرا که در نهایت نفع آن به مردم نمی‌رسد. ممکن است از دیدگاهی استفاده از فضاهای خالی و استفاده‌نشده مساجد برای عموم مردم پیشنهاد خوبی باشد تا در کنار تبلیغ و نزدیکی بیشتر برای مساجد و ارتباط مردم با خانه خدا، درآمدی هم برای مسجد ایجاد شود اما آیا نباید روی این عملکرد حساس و روی لبه تیغ، نظارت و پیگیری جدی صورت گیرد تا به‌نام مسجد این فضا مورد قضاوت‌های درست و نادرست قرار نگیرد!؟ بررسی گزارش‌های عملکردی مراجع مرتبط با مساجد در تهران و کل کشور نشان می‌دهد که تاکنون بررسی و گزارشی جزئی از این تغییر ساختاری درباره مساجد ارائه نشده و به‌همین‌دلیل به نظر می‌رسد لازم است تحقیق و بررسی جامعی را در این زمینه شاهد باشیم.
از آنجایی که مجوزهای قانونی برخی از مساجد مورد اعتراض شهروندان، در دسترس نبود و بیم سابقه منفی برای این مساجد می‌رفت، از آوردن نام و آدرس این مساجد خودداری شد اما به شکلی غیرخبری پرونده این مساجد و مجوزها و ارتباطاتشان با شهرداری‌های مناطق پیگیری خواهد شد.
منبع :شرق
