زیر آب رفتن جزایر ایران، سیل و آتش؛ تغییر اقلیم در راه است/ تاکنون افزایش دمای ایران از متوسط جهانی بالاتر بوده
مسئول بخش آسیب‌پذیری و انطباق تغییراقلیم در گزارش سوم ایران به سازمان از پیامدهای تغییراقلیم در ایران گفت.
دیده بان ایران: گرم شدن کره‌زمین کم کم اثرات خود را در زندگی بسیاری از مردم در مناطق و کشورهای مختلف آسیب نشان می‌دهد، این آسیب اگرچه در برخی مناطق شدیدتر است اما برای بررسی پیامدهای این پدیده در کشورهای مختلف نیز تحقیقات فراوانی انجام شده است.
آنچه در حال حاضر بیش‌از پیش به چشم می‌آید این است که پیامدهای تغییراقلیم در ایران هم شدید است، به شکلی که سرعت افزایش دما در ایران نسبت به دیگر کشورها سریع‌تر است. برای پی بردن به پیامدهای این پدیده در ایران و روش مواجهه با آن مصاحبه‌ای با دکتر علیرضا مساح، دانشیار دانشگاه تهران و مسئول بخش آسیب‌پذیری و انطباق تغییراقلیم در گزارش سوم ایران به سازمان ملل داشتیم.
در طول چند دهه گذشته دمای کره زمین افزایش پیدا کرده، این وضعیت در حال حاضر برای ایران چگونه است؟
دمای کره زمین در 40 سال گذشته، یعنی از سال 1354 تاکنون حدود 1 درجه افزایش پیدا کرده است ، از آن سال برای ایران این افزایش دما حدود 1.5 درجه سلسیوس بوده. به عبارتی تاکنون افزایش دمای ایران نسبت به افزایش دمای کره زمین بیشتر بوده، همچنین باید توجه کنیم که افزایش دمای کمینه بیش از دو برابر افزایش دمای بیشینه بوده است.
در رابطه با آینده شرایط به چه نحوی می‌شود؟
ببینید برای اینکه پیش بینی کنیم دمای کره‌زمین در آینده به چه میزان افزایش پیدا می‌کند باید 2 مسئله را توضیح دهیم؛ یکی اینکه ما یک بحث پیش بینی هواشناسی داریم یک بحث سناریو سازی تغییراقلیم. اگر بحث پیش بینی باشد احتمال اتفاق افتادن بالا خواهد بود. و این پیش بینی‌های هواشناسی حداکثر شرایط دما یا بارش را تا 10 روز آینده مشخص می‌کنند.
اما در بحث‌های مربوط به تغییراقلیم ما افق‌ها بالای 10 سال تا 100 سال را می‌بینیم و این احتمال واقعی بودن پیشبینی‌ها را کاهش می‌دهد که در واقع اسم این کار را سناریو سازی می‌گذاریم.
چه سناریوهایی در رابطه با تغییراقلیم در آینده برای ایران و کره زمین وجود دارد؟
برای مشخص شدن میزان دما و پیامدهای آن برای کره‌زمین در آینده باید ببینیم وضعیت انتشار گازهای گلخانهای در آینده چه مقدار است تا بتوانیم بر اساس میزان گازهای گلخانهای، متغیرهای اقلیمی از جمله دما و یا بارش را سناریو سازی کنیم.
ببینید 4 سناریو برای میزان انتشار گازهای گلخانهای در آینده وجود دارد که می‌توان آنها را به 3 دسته تقسیم کنیم؛ برای وضعیت میزان گازهای گلخانهای در انتهای قرن 21 یک سناریو بدبینانه داریم، یک سناریو خوشبینانه و یک سناریو متوسط. الان میزان گازهای گلخانه موجود در جو کره زمین 410 قسمت در میلیون است، این در حالی است که از 650هزار سال پیش تا سال 1950 میزان گاز دی‌اکسد کربن در جو معمولا بین250 تا 300 قسمت در میلیون در نوسان بود ه و هیچوقت از 300 قسمت در میلیون بیشتر نمی‌شد.
ولی از سال 1950 به بعد میزان گازهای گلخانهای موجود در جو شروع به افزایش کرد و الان بر اساس آمار ماه پیش میزان دی‌اکسید کربن موجود در جو 410 قسمت در میلیون است.
طبق سناریوهایی که گفتید این میزان به چقدر می‌رسد؟
از الان تا سال 2100، بر اساس سناریو خوشبینانه میزان گازهای گلخانهای به حدود 450 قسمت در میلیون می‌رسد، بر اساس سناریو متوسط میزان گازهای گلخانهای به حدود 600 می‌رسد بر اساس سناریو بدبنانه هم که بر اساس آن کشورها میزان انتشار خود را اصلا کاهش نمی‌دهند، میزان گاز دی اکسید کربن در جو تا سال 2100 به 1250 قسمت در میلیون می‌رسد.
حالا بر اساس سناریو متوسط دمای ایران چقدر افزایش پیدا می‌کند؟
در تحقیقات آینده به 3 دوره 20 ساله تبدیل شده است، 20 سال ابتدایی سال 2016 تا 2035 است، 20 سال میانی سال‌های 2046 تا تا 2065 است و 20 سال پایانی هم 2081 تا 2100 است. بر اساس سناریو متوسط در میانگین دما 20 سال ابتدایی دمای ایران حدود 1 تا 1.5 درجه نسبت به میانگین دمای سال 1985 تا سال 2006 افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی اگر ما میانگین دما را از سال 2016 تا 2045 بررسی کنیم متوجه می‌شویم که از میانگین دما از سال‌های 1985 تا 2004، 1.5 درجه بیشتر است.
برای 20 سال میانی قرن، این میزان 3 تا 4 درجه است، برای 20 سال انتهایی قرن هم دمای کشور ما بین 4 تا 5 درجه سلسیوس افزایش پیدا می‌کند که تبعات بسیار زیادی دارد، مثلا شما فرض کنید دمای اهواز که 52 درجه است به 56 یا 57 درجه برسد که اثرات منفی بسیار نامطلوبی دارد.
در رابطه کره زمین شرایط چطور است؟ آیا دمای کره زمین هم به همین میزان افزایش پیدا می‌کند؟
ببینید در رابطه با دمای کره زمین شرایط متفاوت است. یعنی میزان افزایش دما در نقاط مختلف کره زمین متفاوت بوده وبیشترین افزایش مربوط به نواحی قطب شمال است ، بر اساس سناریو متوسط گازهای گلخانهای، دمای کره زمین در 20 سال 2016-2035 حدود 1.2 در 20 سال میانی 4/1 درجه افزایش پیدا می‌کند. در دوره انتهایی هم دمای کره زمین حدود 8/1درجه افزایش پیدا می‌کند. این یعنی بر اساس سناریو متوسط تا انتهای قرن دمای ایران دقیقا دو برابر دمای میانگین کره زمین افزایش پیدا می‌کند.
حتی شرایط در نواحی قطب شمال هم بدتر است، افزایش دما در آن منطقه بسیار بیشتر از ایران است و به 7 درجه تا 9 درجه افزایش نیز می‌رسد.
این افزایش دما تا الان چه تاثیری بر میزان بارندگی کشورمان و جهان داشته است؟
ببینید،اگر 40 سال اخیر را در نظر بگیریم میزان بارندگی در کل زمین آن چنان تغییری نکرده است و روند افزایشی یا کاهشی معنی داری نداشته است. در ایران هم با اینکه دما افزایش پیدا کرده میزان بارش سالانه در کشور ما تغییر آن چنانی نداشته است، در واقع در بعضی مناطق میزان بارش کم شده است اما این میزان در 40 سال اخیر تغییر آنچنانی نداشته است. مثلا در 40 سال اخیر در غرب کشور بیشترین کاهش باران را داشتیم و میزان بارش حدود 12 میلیمتر کاهش پیدا کرده است ولی در کل در برخی مناطق مرکزی کشور هم بارندگی افزایش پیدا کرده است (البته به مقدار کم حدود 1 میلیمتر در 40 سال اخیر)، پس به طور کلی تغییراقلیم بر بارش در ایران و جهان اثرات معنی داری نداشته است.
در آینده چطور، آیا این روند تغییری می‌کند؟
در آینده در مناطق استوایی و عرضهای جغرافیایی بالا در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی و قطبها بارش‌ها افزایش پیدا می‌کند ولی در مناطق با عرضهای جغرافیایی متوسط (مانند ایران) ولی باید توجه داشت که در کل افزایش و یا کاهش بارش‌ها تا 20 درصد خواهد بود.
پس می‌توانیم بگوییم تغییراقلیم تا الان تاثیری روی میزان بارندگی ایران نداشته است ولی در آینده چنین اتفاقی می‌افتد؟
بله ولی باید توجه کنیم که تغییرات بارش در ایران بیش از 10 درصد نخواهد بود، حتی در برخی مناطق هم افزایش بارش خواهیم داشت که حداکثر به 5 درصد می‌رسد. پس به طور کلی ما انتظار داریم که یا میزان بارندگی در ایران تغییر نکند یا اگر هم تغییر کرد، کاهش 5 تا 10 درصدی باشد.
در این صورت چرا برخی می‌گویند برخی مناطق خشک می‌شوند وقتی تغییراقلیم هیج تاثیری روی میزان بارندگی ندارد؟
ببینید پیامد اصلی تغییراقلیم همان افزایش دما است، این افزایش دما باعث افزایش میزان تبخیرو تعرق در ایران می‌شود که این منجر به کاهش میزان روان آب‌های ایران می‌شود. به گونه‌ای که حتی اگر 5 تا 10 درصد افزایش بارش نیز داشته باشیم باز هم میزان روان آب‌های سطحی و زیرزمینی ما کاهش پیدا می‌کند.
آیا میزان دقیقی از کاهش منابع آبی ایران طبق سناریوهای مختلف وجود دارد؟
برای اینکه به این سوال پاسخ دهیم باید شبیه‌سازی‌هایی انجام شود، شبیه‌سازی‌هایی در این رابطه انجام شده است ، اما به طور حدودی تا 20 سال آتی در برخی از مناطق غربی و جنوب غربی 15 تا 20 درصد هم کاهش روان آب خواهیم داشت،
از دیگر پیامدهای تغییراقلیم بگویید؟
ببینید پیامدهای تغییراقلیم را باید به چندین بخش تقسیم کنیم، بخشی از پیامدها درباره وضعیت آب است، بخشی درباره انرژی است پیامدهای دیگر هم درباره کشاورزی، جنگل و مراتع، سواحل، اکوتوریسم، بهداشت و اقتصاد است.
برای اینکه بفهمیم تاثیرات تغییر اقلیم بر هر کدام از بخشها در کشور ما چیست باید کار پژوهشی انجام دهیم ولی ما هنوز چنین کاری را در کشور به طور کامل انجام نداده‌ایم... البته به طور جزئی در برخی مناطق اینکار انجام شده است ولی در رابطه با کل کشور نمی‌توان اطلاعات دقیقی ارائه داد.
از پیامدهای تغییراقلیم در مناطقی که روی آنها تحقیقاتی انجام شده است بگویید.
برای بررسی پیامدهای تغییراقلیم از طرف سازمان ملل پروژه‌ای در بر منطقه زاگرس مرکزی انجام دادیم، که البته این پروژه بیشتر کیفی بود نه کمی. در زاگرس با افزایش دما منابع آب منطقه کم می‌شود رطوبت خاک کاهش پیدا می‌کند. آتش‌سوزی‌ها در منطقه افزایش پیدا می‌کند، الان علت بیش از 80 درصد آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس علل انسانی دارد و حدود 20 درصد طبیعی است، ولی تغییراقلیم باعث افزایش این 20 درصد خواهد شدند. افزایش آتش‌سوزی جنگل‌ها می‌تواند بر آلودگی هوا، آلودگی آب و تغییراکوسیستم تاثیر بگذارد.
یکی دیگر از حوزه های موثر از تغییر اقلیم بحث سازه‌های شهری است. با تغییراقلیم امکان افزایش سیلابها و خشکسالی‌های ما وجود دارد و این مستقیم یا غیرمستقیم می‌تواند سازه‌های شهری را در منطقه زاگرس مورد تهدید قرار دهد.
همچنین با افزایش جمعیت و تغییراقلیم آب‌های زیرزمینی در زاگرس کاهش پیدا می‌کند که این باعث فرونشست زمین می‌شود.
یعنی منابع آب هم در این منطقه نحت تاثیر قرار می‌گیرند؟
قطعا، کاهش کیفی و کمی منابع آب در زگرس مرکزی در دورههای آتی قابل پیش بینی است. با کاهش باران و روان آب میزان منابع آبی در این منطقه کاهش پیدا می‌کند. در برخی مواقع کیفیت آب هم در زاگرس مرکزی کاهش پیدا می‌کند.
جالب است بدانید در این منطقه در آینده بهداشت عمومی هم آسیب می‌بیند، چون افزایش دما می‌تواند باعث افزایش بعضی از بیماریهای موجود در آب و هوا شود. افزایش دما همچنین می‌تواند منجر به ایجاد موج‌های گرمایی در برخی از مناطق ایران شود که این پیامدهای اقتصادی در سطح کشور دارد.
حال کمی از شرایط جنوب کشور بگویید، در تحقیقی گفته شده بود که طبق سناریو خاصی از تغییراقلیم در سال 2100 دما در برخی مناطق در حدی بالا می‌رود که برخی مناطق غیرقابل زندگی می‌شود آیا این موضوع واقعیت دارد؟
ببینید، در 20 سال انتهای قرن حاضر (یعنی سال 2081 تا سال 2100)، شبیه‌سازی‌هایی حاصل از 39 مدل اقلیمی انجام شده و بر اساس سناریو بدبینانه نشان داده شده است که نه تنها در خاورمیانه بلکه در اکثر مناطق دنیا بالای 5 یا 7 درجه افزایش دما داریم. پس فقط ما نیستیم که تحت تاثیر این موضوع قرار می‌گیریم.
گفته می‌شود با آب شدن یخ‌های قطبی و افزایش ارتفاع اقیانوس‌ها امکان به زیر آب رفتن جزایر زیادی وجود دارد، شرایط در جنوب و شمال ایران چطور است؟
از سال 1870 تا الان میزان افزایش میانگین ارتفاع آب دریاهای کره زمین حدود 25 سانتی سانتر بوده، در آینده اما بر اساس سناریوهای مختلف تا انتهای قرن حاضر ما بین 50 تا 100 سانتیمتر افزایش در ارتفاع آب دریاهای کره زمین داریم. اما بر اساس مطالعاتی که انجام دادیم نشان داده شده است که سطح آب خلیج فارس و دریای عمان تا سال 2050 حدود 30 سانتی متر و تا سال 2100 حدود 80 سانتیمتر افزایش خواهد یافت.
در چند سال اخیر در شمال کشور هم میزان سیل‌ها افزایش پیدا کرده است که برخی آن را متناسب با تغییراقلیم می‌دانند، این وضعیت در آینده بدتر نمی‌شود؟
ببینید تغییرات سیلاب در یک منطقه فقط به بارش بستگی ندارد. بلکه عوامل دیگری نظیر تغییر کاربری اراضی نیز نقش بسزائی در تغییرات سیلاب دارد. مثلا در یک منطقه جنگلی که خاک مرطوب هم باشد به راحتی جلوی سیل گرفته می‌شود ولی با تغییر کاربری اراضی شرایط تغییر می‌کند. ولی با کاهش رطوبت خاک و همچنین بایر شدن مناطق جنگلی قطعا افزایش شدت سیلابها را خواهیم داشت.
ببینید من گفتم در 40 سال اخیر میزان بارش میانگین در کشور آنچنان تغییری نکرده ولی تغییراتی در بارش‌های سنگین به وجود آمده است، در برخی مناطق هم در رابطه با این نوع بارش‌ها افزایش داشتیم ولی افزایش زیادی نبوده است.
ولی در شمال کشور ما مثلا در گیلان میزان بارش‌های سنگین ما در 40 سال اخیر افزایش معنی داری پیدا کرده است، ولی نمی‌توان گفت تغییراقلیم به تنهایی عامل ایجاد افزایش سیلاب در چند دهه اخیر بوده است.
چه میزان از علل این سیلابها تغییراقلیم بوده؟
برای پاسخ دادن به چنین سوالی باید پژوهش‌های دقیقتری انجام شود ولی قطعا می‌توانیم بگوییم تغییراقلیم یکی از عوامل این سیلابها هست، چون با افزایش دما مقادیر بارش‌های سنگین افزایش پیدا کرده است. ولی اینکه سهم تغییر اقلیم چقدر بوده است احتیاج به بررسی های دقیقتری است.
با توجه به این حرفی که می‌زنید اگر دریاچه ارومیه احیا شود باز هم امکان خشک شدن آن وجود دارد؟
ببینید تا اینجا درباره دو عامل دما و بارش صحبت کردیم ولی از چیزی که من بیشتر از تغییراقلیم از آن می‌ترسم نقش افزایش بی‌رویه برداشت‌ها از منابع آب کشور به همراه حمکرانی اشتباه است.
یعنی شما می‌گویید ما باید خودمان را با گرم شدن کره‌ی زمین تطبیق کنیم؟
دقیقا، من همیشه تاکید می‌کنم نباید فقط بگوییم تغییراقلیم باید بگوییم تغییراقلیم به علاوه سوء مدیریت، تغییراقلیم به علاوه افزایش بی‌رویه برداشت، تغییراقلیم به علاوه توسعه ناپایدار، تغییر اقلیم و پایین بودن بهرهوری آب و ... اینها همگی باهم باعث ایجاد بحران می‌شوند ولی لزوما گرم شدن کره زمین در همه جا باعث بحران نمی‌شود.
به عنوان نمونه ای از سازگاری خوب و خودجوش مردم می توان به روستای کمشچه در شمال غرب اصفهان اشاره کرد. در این روستا (که از سال 1381 بعنوان شهر شناخته شد) در بین سال های 1371 تا 1375 همه چاه ها به دلیل برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی خشک شدند. مردم در آن منطقه کشاورز بودند، آنها دو راه حل داشتند؛ یکی مهاجرات بود و دیگری سازگار شدن با شرایط بوجود آمده . آنها راه دوم را انتخاب کردند و شروع به وارد کردن گندم از مناطق اطراف و تولید نان کردند، در این شهر در حال حاضر 300 واحد کارگاه نانوایی وجود داشته و شهر نان ایران لقب گرفته است. حال این شهر نه تنها به شهرهای ایران نان صادر می‌کند بلکه صادراتی به کشورهای همسایه هم دارد. جالب توجه اینکه در این شهر معضل بیکاری وجود ندارد.
