۴ میلیون و هشتصد هزار معتاد تفننی داریم/ 23درصد افراد در جامعه در سنین 15 تا 64 سال دچار نوعی از اختلالات روحی و روانی هست
فقط 20درصد کودکان تحت حمایت بهزیستی می‌توانند تحت فرزندخواندگی قرار گیرند، چون 80درصد این کودکان بد سرپرست هستند و امکان واگذاری آنها وجود ندارد. سازمان بهزیستی می‌تواند این کودکان را تحت عنوان امین موقت در اختیار متقاضیان قرار دهد. این در حالی است که در اغلب موارد کودک در ارتباط با این خانواده‌ها دچار وابستگی شده و در زمان سپردن او به خانواده اصلی‌اش دچار تردید در تصمیم‌گیری می‌شود.
دیده بان ایران: جامعه جهانی در مرحله گذار قرار دارد. در این فضا به نسبت شاهد افزایش انواع آسیب‌های اجتماعی هستیم. در این شرایط چاره‌ای جز افزایش مهارت‌های زندگی و افزایش عوامل محافظتی وکاهش عوامل تهدید‌کننده سلامت اجتماعی برای همگان نیست.برای مثال بیشترین طلاق‌ها در پنج سال اول زندگی اتفاق می‌افتد. می‌توان با آگاهی رسانی به زوجها و انجام اقدامات پیشگیرانه روند فزاینده این آسیب را مدیریت کرد.همچنین با توجه به شیوع اعتیاد در کشور و با در نظر گرفتن ماهیت عودکننده بیماری اعتیاد افراد قابل توجهی در روند ترک اعتیاد قرار می‌گیرند، اما عده‌ای هم دراین چرخه دچار عود مجدد می‌شوند. بررسی‌های به عمل آمده از ۱۵۰ کودک دارای اعتیاد مشخص می‌کند ۷۵درصد آنان دارای پدر و مادر معتاد دارند. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌و‌گو با انوشیروان محسنی بندپی رئیس سازمان بهزیستی کشور درباره وضعیت آسیب‌های اجتماعی و دیگر موارد مرتبط با سازمان بهزیستی است.
هر چند در سال‌های اخیر مستمری مددجویان بهزیستی افزایش داشته، اما همچنان این رقم در مقابل مخارج آنها ناچیز است. حمایت سازمان بهزیستی برای رفع نیاز‌های جامعه هدف خود چیست؟
بر اساس طرح دو فوریتی درباره افزایش مستمری مددجویان اقدامات اساسی نسبت به افزایش مستمری مددجویان انجام شده است. برای مثال در گذشته برای یک خانواده یک‌نفره به‌طور ماهانه 53هزار تومان واریز می‌شد و برای خانواده دو‌نفره 61هزار تومان تعلق می‌گرفت. هم اکنون با افزایش میزان مستمری مددجویان به خانواده یک‌نفره ماهانه 148هزار تومان، خانواده دو‌نفره ماهانه 249هزار تومان و خانواده پنج نفر به بالا ماهانه 465 هزار تومان تعلق می‌گیرد. این در حالی است که با چنین مبالغی در شرایط کنونی یک خانواده پنج‌نفره به سختی روزگار می‌گذراند. هم اکنون نهادهای حمایتی و مددجویان از اعمال چنین تغییری خرسند هستند. می‌توان گفت این مبالغ نسبت به آن دوران که در کشور 700میلیارد دلار درآمد ارزی وجود داشت و اقدام چندانی برای مددجویان انجام نشد، مناسب است. در دولت یازدهم مبلغ مستمری برای معلولان ناتوان حرکتی 40درصد افزایش یافته است. همچنین بر اساس لایحه فقر زدایی مقرر شد تا افراد با مشکلات اقتصادی در سامانه بهزیستی ثبت‌نام کنند. در این شرایط دولت باید بر اساس سامانه به‌طور شفاف اطلاعات افراد فقیر جامعه را در دست داشته و به این ترتیب بر اساس توانمندی‌ها، ویژگی‌ها و استعداد افراد خدمات را در اختیار آنها قرار دهد. هم اکنون 70هزار خانوار در حوزه اجتماعی و 150هزار معلول، پشت نوبتی خدمات بهزیستی هستند که در اسرع وقت تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار می‌گیرند. هم اکنون لایحه مساعدت‌های اجتماعی در مراحل تکمیل است.
طلاق یکی از مهم‌ترین معضلات اجتماعی حال حاضر کشور است. این آسیب در سال‌های اخیر همواره روند افزایشی داشته است. چه اقداماتی برای کنترل و کاهش طلاق در کشور در دستور کار است؟
طلاق بنیاد خانواده را در معرض آسیب قرار داده است. اقدامات انجام شده در زمینه کاهش میزان طلاق اجباری کردن آموزش‌های پیش از ازدواج، اقدامات آموزشی در حوزه مدارس، همکاری سه‌هزار نخبه ازدواج با سازمان بهزیستی، گسترش خط تلفنی 1480 که در تهران دو برابر ظرفیت‌های موجود فعالیت می‌کند و... بوده است. در گذشته به طلاق به عنوان پایان کار زندگی دو زوج نگریسته می‌شد، اما هم اکنون در ابتدای کار، کارشناسان به موضوع ورود پیدا می‌کنند. برای مثال یک زوج در هر سنی با مواجهه با آسیب‌های مختلف برای ثبت طلاق مراجعه می‌کنند. در این وضعیت تیم مداخله‌گر به فراخور مشکلات موجود وارد شده و با بررسی زندگی زوج، خدمات مورد نیاز را در اختیارشان قرار می‌دهند. برای مثال اگر مشکل خانواده اعتیاد باشد، باید برای درمان مداخله لازم صورت پذیرد. همچنین اگر بیکاری و نبود اشتغال دلیل بروز اختلافات زناشویی باشد، تیم مداخله گر در زمینه مهارت آموزی و کاریابی وارد عمل می‌شود. در ضمن اگر دخالت والدین، ناباروی و... از دلایل بروز اختلاف باشد، تیم مداخله گر برای حل مشکلات آنها ورود پیدا می‌کنند. بر اساس بررسی یک سال فعالیت در شهرمشهد در زمینه پیشگیری از طلاق باید گفت که میزان 30درصد از مراجعه‌کنندگان به دادگاه کاسته شده است، چون در این اقدام مشکل و نارسایی‌های موجود مورد بررسی قرار گرفته شده است. در اقدامات قبل از طلاق زوجها با مشاوره و راهکارهای ارائه شده از سوی کارشناسان می‌توانند به حل مشکلاتشان پرداخته و به زندگی‌شان ادامه دهند. در ضمن با اجباری شدن آموزش‌ها پیش از ازدواج می‌توان ضمن ارتقای توانمندی‌های افراد، آنها را با مهارت‌های لازم زندگی تربیت کرد و به این ترتیب قدرت نقد پذیری را در بین افراد جامعه افزایش داد. در سال 94 نرخ طلاق 3/4 بود که این نرخ درسال 95به 1/4 رسید.
برای زنان در معرض آسیب چه اقداماتی باید انجام داد؟
آمار دقیقی از تعداد زنان در معرض آسیب نداریم. در اولین اقدام باید عوامل بروز آسیب برای این افراد بر اساس پژوهش مشخص شود. برای زنان معتاد با ایجاد مرکز جامع با ظرفیت 30 تا 50نفره روند درمان اعتیاد انجام می‌شود و در مرحله بعد آنها تحت آموزش مهارت‌های زندگی و اشتغال قرار می‌گیرند. در اولین اقدام باید بتوان این افراد را تحت آموزش قرار داد و توانمند کرد. مرکز جامع باید برای این افراد تشکیل شود. هر قدر تعداد این افراد در یک مرکز اندک باشد میزان تاثیر گذاری بر افراد نیز افزایش می‌یابد.
مناسب‌سازی معابر شهری برای استفاده معلولان موضوعی است که در سال‌های اخیر مورد تاکید قرار گرفته، اما دستاورد‌ها در این زمینه ناچیز بوده است. چه برنامه‌هایی برای بهبود این وضعیت دارید؟
در مناسب سازی آن‌طور که باید و شاید نتوانسته‌ایم اقدامات مناسب انجام دهیم. هنوز فرهنگ مناسب سازی معابر از سوی دست اندرکاران امر وجود ندارد. سازمان بهزیستی، بنیاد شهید و وزارت راه و شهرسازی جزو دستگاه‌های پیشرو در زمینه مناسب سازی معابر در کشور هستند. در شورای عالی مناسب سازی که به ریاست وزیر کشور تشکیل می‌شود سعی شده تا به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها قبل از صدور پایان کار در ساختمان‌هایی که مناسب سازی نشده نسبت به اخذ پایان کار هشدارهای لازم را دهند. شاید تاکنون در کشور 25درصد مناسب سازی شده است. سامانه 30000123 برای مناسب سازی معابر طراحی شده است. در این شرایط هر فرد با مشاهده هرگونه نارسایی می‌تواند به این سامانه پیامک ارسال کرده و به این شکل دست اندر کاران امر نسبت به مناسب سازی محیط وارد عمل می‌شوند.
میزان آسیب‌های اجتماعی را کشور چگونه می‌بینید؟
با توجه به توسعه شهر نشینی و رشد سریع فناوری و تغییرات ناشی از آن در جامعه به نسبت آسیب‌های اجتماعی نیز همگام با این امر به شکل متعدد و متنوع مشاهده می‌شود. برای مثال در گذشته مصرف تریاک دغدغه اصلی معتادان بود، اما هم اکنون مصرف مواد صنعتی و روانگردان افزایش یافته است. تاکنون آمار دقیقی نسبت به میزان آسیب‌های اجتماعی از سوی یک نهاد مسئول منتشر نشده است و به این شکل نمی‌توان میزان آسیب‌های اجتماعی را بررسی کرد. همچنین بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در زمینه سلامت روان باید گفت که 23درصد افراد در جامعه در سنین 15 تا 64 سال دچار نوعی از اختلالات روحی و روانی هستند. در این بررسی زنان بیش از مردان و ساکنان تهران بیش از سایر شهرها به اختلالات روانی مبتلا هستند. در سال 94 ، پیمایش ملی اعتیادتوسط سازمان بهزیستی با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام شده است، در این بررسی مشخص شد حدود دو‌میلیون و 400هزار نفر در هفته قبل از پرسش مواد اعتیاد آور مصرف کرده بودند. همچنین در این پیمایش شیوع مصرف مواد در زنان در دهه زیر 30 سال به شیوع مصرف مواد در مردان نزدیک‌تر شده است که این مساله‌ای نگران‌کننده است. در سنین 15 تا29 سال یک‌درصد جمعیت زنان وشش‌درصد جمعیت مردان اعتیاد داشته اند ودر سنین 30 تا 45 سال حدود 16درصد جمعیت مردان و یک‌درصدجمعیت زنان درگیر اعتیاد بوده‌اند. درسنین 46 تا60 سال6/16درصد مردان و6/1درصد زنان درگیر اعتیاد بوده‌اند. بر اساس آخرین آمار هم اکنون دو‌میلیون و 800هزار نفر مواد مصرف می‌کنند. این در حالی است که افراد مصرفکننده در طول یک سال گذشته به اشکال تفننی و گرایشی چهار‌میلیون و هشتصد‌هزار نفر بوده‌اند. در بررسی میزان طلاق با اطلاعات به روز از سوی سازمان ثبت احوال رو به رو هستیم. در سال 670هزار ازدواج به ثبت می‌رسد. بر اساس بررسی‌های انجام شده ازدواج در سال‌های 94-95، چهار‌درصد کاهش داشته است. در سال 85 به میزان 9 ازدواج یک طلاق ثبت شده است، اما در سال 94 به میزان هر چهار ازدواج یک طلاق به ثبت رسیده است. در سال‌های اخیر با رشد حاشیه نشینی رو به رو بودیم. برای مثال در خراسان رضوی یک‌میلیون و 300 و در تهران یک‌میلیون و صد‌هزار نفر حاشیه نشین وجود دارد. درضمن اغلب حاشیه نشینان کشور از بیمه همگانی برخوردار هستند.
تغییرات در قانون فرزند خواندگی و استقبال از آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فقط 20درصد کودکان تحت حمایت بهزیستی می‌توانند تحت فرزندخواندگی قرار گیرند، چون 80درصد این کودکان بد سرپرست هستند و امکان واگذاری آنها وجود ندارد. سازمان بهزیستی می‌تواند این کودکان را تحت عنوان امین موقت در اختیار متقاضیان قرار دهد. این در حالی است که در اغلب موارد کودک در ارتباط با این خانواده‌ها دچار وابستگی شده و در زمان سپردن او به خانواده اصلی‌اش دچار تردید در تصمیم‌گیری می‌شود. برای هر کودک قابل واگذاری هفت خانواده متقاضی وجود دارد. در قانون سال 92 درباره کودکان بی سرپرست و بد سرپرست آمده است که کودکان بدسرپرست را می‌توان به فرزند خواندگی داد، اما هنوز این قضیه در کشور جا نیفتاده است. امید است با اقدامات فرهنگی و برگزاری همایش‌های فراوان بتوان در زمینه افزایش فرزند خواندگی کودک بدسرپرست اقدامات مناسب انجام داد. از سال 92 تاکنون در کشور فرزندخواندگی 50درصد رشد داشته است. بر اساس قانون جدید بسیاری از مشکلات ناشی از فرزندخواندگی برطرف شده است.
در سال‌های اخیر بر تعداد ازدواج زود هنگام در کشور افزوده شده است. این در حالی است که افراد در این ازدواج‌ها با چالش‌ها و بیماری‌های فراوان مواجه می‌شوند...
هم اکنون همچون دیگر آسیب‌های موجود در کشور آمار دقیقی درباره میزان ازدواج زودهنگام وجود ندارد. در سال‌های اخیر سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان اجتماعی در این زمینه حساس شده و به نسبت گزارشات درباره ازدواج زودهنگام افزایش یافته است. این در حالی است که در برخی از استان‌ها این آسیب ثبت نمی‌شود. باید با فرهنگسازی بتوان جلو افزایش این آسیب اجتماعی را گرفت. با تمهیدات اندیشیده شده از سوی قانون باید بتوان سن ازدواج را به 18 سالگی رساند و با افراد خاطی در این زمینه برخورد شود. می‌توان با فرهنگسازی و اقدامات قانونی جلو پیشروی این معضل را گرفت.
اعتیاد کودکان یکی دیگر از آسیب‌های نوپدید در جامعه است. شاید در گذشته نیز معضل اعتیاد کودکان در جامعه وجود داشت، اما این معضل در شرایط کنونی در مقایسه با گذشته با روند رو به رشد همراه بوده است. برای مقابله با این آسیب اجتماعی باید چه اقداماتی انجام داد؟
چندین سال است که بین سازمان بهزیستی، ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت برای درمان معتادان همکاری‌های متعدد انجام شده است. هم اکنون توسط سازمان بهزیستی در سه استان مراکز درمان اعتیاد کودکان راه‌اندازی شده و دو مرکز در آینده نزدیک به بهره‌برداری می‌رسد. قرار است در آینده نزدیک بر اساس پروتکل، مراکز روزانه درمان معتادان راه‌اندازی شود. کودکان بی سرپرست یا بد سرپرست نیز بر اساس این پروتکل باید به سازمان بهزیستی تحویل داده شود.
اقدامات برای زنان در معرض آسیب را تاکنون چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ما با تجمع افراد در یک محیط محدود مخالف هستیم. برای مثال سازمان بهزیستی با تشکیل مراکزی همچون بهاران، اخوان، فشافویه و... مخالف است و با اینکه 600 تا 700 نفر در یک مرکز ساماندهی شوند مخالف هستیم. هر قدر تعداد مددجویان در مراکز جامع اندک باشد به نسبت خدمات رسانی به این افراد نیز افزایش می‌یابد.
یک پژوهشگر مرکز تحقیقات سوء مصرف و وابستگی به مواد، آسیب‌های احتمالی توزیع مواد مخدر دولتی را تشریح کرد. امید مساح با بیان اینکه توزیع مواد مخدر دولتی خبر جدیدی است که این روزها خطر باورهای نادرستی را که راجع به خواص مثبت تریاک وجود داشته تقویت می‌کند، گفت: فرهنگ مصرف تریاک در ایران پیشینه‌ای تاریخی دارد، به نحوی که بسیاری از مردم تریاک را به عنوان ماده‌ای مفید یا دست‌کم بی‌خطر و دارای خواص پزشکی در درمان بیماری‌های گوناگون می‌شناخته‌اند. او ادامه داد: زدودن این باورهای نادرست و البته تا حدی بنیادین کاری دشوار است، چون بیش از یک سوم تریاک جهان در ایران مصرف می‌شود و نیازمند آموزش‌های فرهنگی اجتماعی و مبتنی بر شواهد است، شواهدی که از دل پژوهش‌هایی همچون مطالعه آینده‌نگر همگروهی استان گلستان برآمده باشند. به گفته این پژوهشگر مرکز تحقیقات سوء‌مصرف طبق نتایج این مطالعه که به اطلاع سازمان بهداشت جهانی رسیده و منجر به صدور اعلامیه‌ها و مونوگراف‌های جهانی نیز شده است، مصرف طولانی‌مدت تریاک حتی به میزان کم موجب مرگ و ناتوانی زودرس به علت بدخیمی از جمله مری، ریه، معده، حنجره، مثانه و لوزالمعده و کاهش قابل توجه طول عمر می‌شود. مصرف تریاک سرطان مری را 5/2 برابر، سرطان معده را سه برابر، سرطان ریه را دو برابر، سرطان لوزالمعده را سه برابر و سرطان مثانه را نزدیک به چهار برابر افزایش می‌دهد و به‌طورکلی سرطان همراه با سکته‌های قلبی و مغزی جزو مهم‌ترین عوامل مرگ و میر در افراد مصرفکننده تریاک است. این پژوهشگر معتقد است: انتشار نتایج چنین پژوهش‌های مستند و قابل اعتمادی به تدریج موجب تغییر نگرش‌ها و باورهای مردم می‌شود. وظیفه پژوهشگر روشن کردن چراغی از آگاهی در دل تاریکی‌های طرحواره‌های نادرست است تا مردمی که می‌پندارند تریاک ضد سرطان است، زهر عقرب و مار را بی‌اثر و ترس را زائل می‌کند و داروی خواب نوزادان است و... از این قبیل خرافه‌ها، بدانند که نه تنها تریاک چنین خواصی ندارد، بلکه دامنه تاثیرات مرگبار تریاک به هیچ‌وجه به انواع سرطان‌ها محدود نشده و بین مصرف تریاک حتی به مقدار اندک، با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های غیربدخیم گوارشی، بیماری‌های غیربدخیم ریوی و بیماری‌های قلبی عروقی، همچنین نارسایی ریوی، کلیوی و کبد ارتباط زیادی وجود دارد. مساح با اشاره به نتایج این پژوهش اضافه کرد: در جمعیت ۵۰هزار نفری که سال‌ها در این پژوهش تحت بررسی بوده‌اند، ۱۷درصد آنها مصرف مستمر تریاک داشته‌اند و خطر مرگ و میر در مصرف‌‌کنندگان تریاک افزایشی بالغ بر صد در صد در مردان و ۱۵۰درصد در زنان داشته است، اما برای آنکه این آگاهی بخشی‌ها خط بطلانی بر باورهای نادرستی که درباره خواص مثبت تریاک در بین گروه‌هایی از مردم رواج یافته است باشد، همراهی و همسویی همه سازمان‌های تصمیم‌ساز و مجری را می‌طلبد. به گزارش مهر، او ادامه داد: مخدر دولتی احتمالات مختلفی از اشکال گوناگون توزیع این ماده را به ذهن متبادر می‌سازد که هر یک ایرادات و سوالات بسیاری را مطرح می‌کند. در جایی عنوان شده مخدر رقیق شده که به هیچ‌‌روی قابل فهم نیست. برای مثال آیا منظور ماده مخدر در شکل خوراکی است؟ این احتمال می‌تواند به شکل قرص و کپسول‌های معمولی یا آهسته رهش مرفین باشد و قرص و شربت تریاک. قرص‌ها و کپسول‌های آهسته رهش مرفین در دیگر کشورها تولید و برای درمان دردهای مزمن مورد استفاده قرار گرفته است. حتی در درمان وابستگی به مخدرها نیز در پژوهش‌هایی مورد ارزیابی قرار گرفته است، اما شواهدی دال بر نشت و انحراف از منظور اصلی موجود است. برای مثال در نروژ نتایجی از افزایش مصرف خودسر و وابستگی به این دارو گزارش شده است. اگر منظور قرص یا شربت تریاک باشد که در حال حاضر شربت تریاک در کشور تولید و توزیع می‌شود.
