٧ پل موقت تهران که چهل سال است استفاده می شوند!/ ٤٧ مورد از پل‌های تهران در برابر زلزله مقاومت ندارند
قصه ساخت هفت پل معروف تهران طور دیگری است؛ پل‌هایی که در فاصله سال‌های ١٣٥١ تا ١٣٥٢ در تهران ساخته شد: «پل‌های سه‌گانه حافظ، کریم‌خان زند، گیشا، آزمایش و پل چوبی.» هفت پل معروف تهران که این روزها جزو پرترددترین‌ها محسوب می‌شوند.در تمام سال‌هایی که تن این هفت پل پذیرای سنگینی‌بار بود، هیچ مراقبتی از آنها نشد،
دیده بان ایران: بعضی از پل‌ها را مثل سیدخندان ساخته بودند تا گره کوری که با سیل عظیم پیکان‌های دهه٤٠ در ترافیک تهران افتاد، باز شود، اما قصه ساخت هفت پل معروف تهران طور دیگری است؛ پل‌هایی که در فاصله سال‌های ١٣٥١ تا ١٣٥٢ در تهران ساخته شد: «پل‌های سه‌گانه حافظ، کریم‌خان زند، گیشا، آزمایش و پل چوبی.» هفت پل معروف تهران که این روزها جزو پرترددترین‌ها محسوب می‌شوند، در دهه٥٠ برای ورود کاروان بازی‌هایی آسیایی ١٩٧٤ در تهران ساخته شد، به همین دلیل هیچ کدام طراحی لرزه‌ای نداشتند. البته حالا مسئولان معاونت عمرانی شهرداری چند وقتی است که کار تحقیق و بررسی در این زمینه را شروع کرده‌اند و نتیجه اینکه «پل گیشا با آن همه خاطره باید به زیرگذر تبدیل شود و احتمالا تا آخر سال برای همیشه در عکس‌ها و فیلم‌ها دفن خواهد شد.»
در تمام سال‌هایی که تن این هفت پل پذیرای سنگینی‌بار بود، هیچ مراقبتی از آنها نشد، درحالی که حتی بارهای تحمیل‌شده به آنها هم تناسبی با ظرفیت‌شان نداشت، به همین دلیل هم حالا فرسوده شده‌اند. در سال‌های نخست دهه٥٠ زمانی که بلژیکی‌ها کار ساخت بعضی این پل‌ها را شروع کردند، شاید هیچ‌وقت تصور عبور و توقف این همه خودرو از روی آن نبود و البته حالا اتوبوس‌های شهری و کامیون با بار غیرمجاز هم به آن اضافه شده‌اند. هفتمین دوره بازی‌های آسیایی از دهم تا بیست‌وپنجم شهریور سال ١٣٥٣ برای نخستین‌بار در خاورمیانه و تهران برگزار شد. شهرداری تهران که در رأس آن غلامرضا نیک‌پی، شهردار اعدامی سال‌ها بعد بود، برای کنترل ترافیک در مسیر هتل‌های معروف تهران تا ورزشگاه، ساخت پل‌ها را در دستورکار قرار داد و بعد هم یک شرکت بلژیکی مسئولیت ساخت این پل‌ها را به عهده گرفت. این پل‌ها تماما فلزی ساخته شده و تنها بر لایه رویی آن آسفالت ریخته شده است. پل اکباتان هم البته یکی از همین پل بود که در سال ١٣٨٣ به دلیل وجود نداشتن نیاز به آن برچیده شد. پل‌های معروف تهران از همان زمان تا همین سال‌ها خاطرات زیادی از برگزاری بازی‌های آسیایی تا تظاهرات و راهپیمایی‌های مختلف را به خود دیده است.
پل گیشا و آزمایش
پل گیشا که قبلا با نام نصرت شناخته می‌شد، یکی از پل‌هایی است که در بالای محله امیرآباد تهران درحال برچیده‌شدن است. پلی که از خیلی وقت قبل فرسوده شده اما مسئولان شهری معتقدند؛ هزینه مرمت و بهسازی لرزه‌ای آن خیلی بیشتر از ساخت جایگزین برای آن است. علیرضا جاوید، معاون عمرانی شهرداری تهران هم گفته است که در نیمه دوم امسال به جای آن، زیرگذری در آن‌جا ساخته می‌شود: «شاهد پیشرفت ٣٥درصدی این پروژه هستیم.» این پل فلزی با طول ٦٢٠متر است که به دلیل کم‌عرض‌بودن هرروزه ترافیک زیادی در هر دو سو دارد، چون طراحی آن به صورت دو لاین عبوری است. حالا البته زیرگذر درحال احداث ١١٢٠متر است که ٣٥٠متر آن به صورت مسقف و بقیه به صورت رمپ‌های ورودی و خروجی ساخته می‌شود و تمامی خاطرات آن به فراموشی سپرده می‌شود. «طهمز احمدپور»، مدیرعامل سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهرانمی‌گوید که برای این پل بهسازی به‌صرفه نبود، چون نیاز به تعریض هم داشت، بنابراین زیرگذر جایگزین شد.» پل آزمایش هم یکی دیگر از این پل‌ها از سمت شرق به غرب و بعد از پل گیشا در تهران است که نیازمند مرمت روکش پل و تقویت بهسازی لرزه‌ای است.
پل‌های سه‌گانه حافظ
پل‌های حافظ روی خیابان جمهوری و طالقانی (حافظ- طالقانی، حافظ- انقلاب و حافظ- جمهوری) قرار دارد و در اطراف آن هم مراکز معروف زیادی هست؛ مثل ساختمان بورس تهران، پاساژ علاءالدین، مجتمع چارسو، بازار موبایل ایران برای خرید موبایل و لوازم جانبی، سفارت فرانسه و ایتالیا، بیمارستان نجمیه، ساختمان آلومینیوم و پاساژ امجد (بورس قطعات تخصصی الکترونیک). این پل که در قسمت مرکزی تهران است، خاطرات زیادی از مراسم مذهبی، جشن‌های پیروزی یا انتخاباتی، تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم تهران را به خود دیده است و بالای آن هم، همیشه مأمن خوبی برای عکاسان خبری بوده تا بهترین عکس‌ها را ثبت کنند. البته هنوز بررسی‌های کارشناسی درباره آینده این پل‌های موقت و فرسوده تهران تمام نشده است و آنطور که طهمز احمدپور، مدیرعامل سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران می‌گوید، صرفا قرار نیست که این پل‌ها تخریب یا تبدیل به تونل شوند اما در بیشتر موارد، هزینه تعمیرات و بهسازی لرزه‌ای آن بسیار بیشتر از هزینه بازسازی آن است: «البته در تمام دنیا در خیابان‌های پرتردد ارجحیت با نگهداری و تعمیرات نیست.»
پل کریم‌خان زند
پل کریم‌خان زند در تقاطع خیابان کریم‌خان زند و خیابان شهید سپهبد قرنی است که خیابان سنایی، میرزای شیرازی و ایرانشهر را هم پوشش می‌دهد و از سال‌های گذشته به دلیل کتابفروشی‌هایی چون نشرچشمه، مثلت و یساولی معروف شده است. این پل هم برای تأمین دسترسی به ورزشگاه آزادی در همان زمان ساخته شده و حالا البته برای تبدیل آن از فلز به کامپوزیتی کارگاه تجهیز شده است و هزینه اتمام آن حدود ٩میلیارد تومان برآورد می‌شود. طهمز احمدپور، مدیرعامل سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران هم دراین‌باره می‌گوید که طرح بهسازی لرزه‌ای پل کریم‌خان تمام شده و شرکت یادمان سازه با قرار دادی یک‌ساله اجرای آن را آغاز کرده است: «عرشه این تونل با بتن مرتب می‌شود و همزمان هم بهسازی لرزه‌ای آن صورت می‌گیرد.»
پل چوبی
پل چوبی تقریبا در مرکز شهر تهران است و شاید به دلیل همجواری با منطقه بازار تهران در خیابان‌های اطراف آن فروشگاه‌های عرضه پارچه مبلی، پارچه پرده‌ای، چوب و الوار قرار دارد. از سال‌های دور هم به‌عنوان بورس بازار چوب‌فروش‌ها و پهنه نجاری‌ها شناخته می‌شد، اما در سال‌های اخیر بیشتر کارگاه‌ها به حاشیه جنوب شرقی در جاده خاوران منتقل شدند. پل چوبی در تقاطع خیابان انقلاب و خیابان سپاه است که دسترسی به میدان بهارستان را ممکن می‌کند. پل چوبی در گذشته، تهران قدیم را به تهران مدرن امروزی ارتباط می‌داد و درواقع معبری بر خندق شمالی مابین دارالخلافه ناصری و ییلاقات شمیران بود که در زمان ناصرالدین‌شاه ساخته شد و از همان زمان هم به همین نام شناخته می‌شود. پل چوبی با وجود اینکه قدمت زیادی دارد، اما مسئولان شهرداری تهران در بررسی‌ها به مشکلی برنخورده‌اند بنابراین هیچ‌گونه اقدامی برای آن انجام نمی‌شود. جاوید، معاون عمرانی شهرداری تهران هم در این‌باره گفته است: «اگر در مطالعات مشکلاتی دیده شود، اقدام به چاره‌اندیشی می‌کنیم.»
برخی از پل‌ها ارزش تاریخی دارد
البته مسئولان شهری معتقدند که هفت پل معروف تهران به‌طور موقت ساخته شده است و به همین دلیل حالا نیاز به بازسازی و بهسازی لرزه‌ای دارد، اما کارشناسان اعتقاد دیگری دارند. «مهدی روانشادنیا»، عضو سازمان نظام مهندسی و استاد دانشگاه معتقد است در صورت پیاده کردن سیستم مدیریت پل‌ها می‌توان عمر فیزیکی آن را افزایش داد. او در این‌باره می‌گوید: «در سال‌های گذشته همواره تمرکز بر حوزه ساخت در سطح شبکه معابر و بزرگراهی تهران بوده است و به تازگی توجه دستگاه‌ها به بحث نگهداری تأسیسات شهری، پل‌ها و ساختمان‌ها جلب شده است که به‌مراتب موضوعات مهمتری نسبت به ساخت‌وساز است. هیچ‌وقت سیستم مدیریت پل‌ها را پیاده نکرده‌ایم در حالی که باعث افزایش عمر فیزیکی پل‌ها می‌شود.» روانشادنیا معتقد است که در استراتژی‌های نگهداری، بدترین نوع استراتژی واکنشی و مبتنی بر ترمیم است درحالی‌که در دنیا به جای راهکارهای پیشگیرانه، مدیریت جامع نگهداری پیش‌بینانه مطرح است: «در دو، سه دهه اخیر در دنیا میزان قابلیت اعتماد این پل‌ها مطرح شده است؛ یعنی آنها عمر مفید یک سازه را پیش‌بینی می‌کنند و با روش‌هایی آن را افزایش می‌دهند. دیدگاه ما اما نسبت به این مسائل سخت‌افزاری است و وقتی هم که مشکل پیش می‌آید آن را جمع‌آوری می‌کنیم.» این استاد دانشگاه در ادامه به وضعیت مالی شهرداری تهران اشاره کرد که در سال‌های گذشته خیلی هم مناسب نیست: «ما در این شرایط باید به سمت اقدامات نرم‌افزاری برویم ضمن اینکه ممکن است بعضی از این زیرساخت‌ها مثل پل رومی، چوبی یا حتی حافظ ارزش تاریخی پیدا کرده باشد، در حالی که می‌توان طوری برنامه‌ریزی کرد که کار به تخریب نکشد. البته به‌طور قطع منظور این نیست که هیچ‌گاه وارد فاز مرمت و بازسازی نشویم اما باید پیش‌بینی‌های لازم انجام شود.» او معتقد است که اقدامات خوبی ازجمله برای ترمیم پل تقاطع ملاصدرا و چمران انجام شده است اما هنوز هم کفایت نمی‌کند.
توجه به مدیریت تردد و اولویت‌گذاری در ترمیم
مسأله‌ای که در زمینه پل‌ها مطرح است به مدیریت تردد و بارگذاری و اولویت‌گذاری در ترمیم برمی‌گردد که این استاد دانشگاه هم به آن اشاره دارد: «بعضی از این پل‌ها برای آنچه حالا مورد استفاده قرار می‌گیرد، بارگذاری نشده‌اند و باری نامتعارف و خارج از حد برنامه‌ریزی، بیشتر از آنچه مورد انتظار است را تحمل می‌کنند. از سوی دیگر باید برای تعمیر، نگهداری و حتی بازسازی پل‌ها اولویت‌گذاری شود و هرکدام که بار ترافیکی بیشتری دارند در اولویت قرار بگیرند.» مهدی روانشادنیا درباره استاندارد زیرساخت‌های شهری هم می‌گوید: «در کشورهای مختلف بسته به شرایطی که پل‌ها دارند، استاندارد آنها ٥٠ تا ٤٠٠سال در نظر گرفته می‌شود اما بعضی وقت‌ها هم به دلیل شبکه ترافیک و نیازهای متفاوت تخریب می‌شود. البته ما هم در ایران استاندارد ملی و آیین‌نامه بارگذاری پل‌ها را داریم اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.»
٤٧ مورد از پل‌های تهران در برابر زلزله مقاومت ندارند
آلودگی صوتی ناشی از عبور و مرور خودروها، سطح فرسوده آسفالت و در نتیجه تغییر مسیر ناگهانی راننده‌ها و ارتعاش بیش از حد ازجمله مواردی است که به‌عنوان معایب پل‌ها مطرح شده است. در شرایطی که بعضی پل‌ها ازجمله هفت پل معروف تهران که در این گزارش به آن اشاره شد هم در برابر زلزله مقاومت لازم را ندارند. مسئولان شهرداری تهران البته اعلام کرده‌اند که به دنبال رفع این معایب هستند. طهمز احمدپور، مدیر عامل سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران هم می‌گوید که ٤٧ مورد از پل‌های تهران نیازمند بهسازی لرزه‌ای است: «از میان این تعداد حدود ٢٨ مورد طراحی لرزه‌ای شده است و ١٤ مورد هم در دست اجراست و البته ٧ مورد را هم در اولویت بررسی قرار داده‌ایم.» او معتقد است که درحال حاضر هیچ پلی در تهران وجود ندارد که شهرداری نگران پایداری آن باشد: «بهسازی لرزه‌ای براساس آیین‌نامه موجود برای زلزله‌های قابل پیش‌بینی انجام شده است یعنی بر مبنای زلزله‌هایی که هر ٤٧٥سال یک‌بار اتفاق می‌افتد، مقاوم‌سازی انجام شده است.» آنطور که این مقام مسئول در شهرداری تهران می‌گوید تا پایان خرداد سال آینده طراحی بهسازی لرزه‌ای این پل‌ها تمام می‌شود چرا که تهران شهری زلزله‌خیز است: «بودجه مورد نیاز برای بهسازی ٤٠ پل تهران حدود ٥٠٠ میلیارد تومان است که امیدواریم با اختصاص منابع تا ٥سال آینده بهسازی لرزه‌ای این پل‌ها به اتمام برسد.»
تهران درحال حاضر ٧٠٠ پل دارد که عمر حدود ١٠٥ مورد آنها بالای ٢٠سال است و هنگام ساخت، طراحی لرزه‌ای نداشته‌اند بنابراین نیازمند بهسازی لرزه‌ای هستند. قدیمی‌ترین پل‌های تهران در محدوده جوادیه و روی خطوط راه‌آهن تهران ساخته شده که البته در سال‌های گذشته تعدادی از آنها جمع‌آوری شده است.
