شهادت ، جراحت و زندان سهم محیط‌بانان

دیده بان ایران: حافظان محیط زیست که وظیفه حفاظت از عرصه‌های طبیعی رابرعهده دارند، خود نیازمند حمایت مسئولان و قوانین هستند. آن‌ها که شب و روز و زندگی خود را وقف مراقبت از زیستگاه‌های طبیعی و گونه‌های جانوری کرده‌اند، چشم‌انتظارتصویب قوانینی هستند که بتواند اندکی از مشکلات فراوان حرفه شان بکاهد. سال‌هاست که محیط‌بانان و جنگلبانان با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. ساعات کار طولانی، کمبود نیروی انسانی، گستردگی مناطق حفاظت شده و دستمزد ناچیز، از مشکلات این قشر از جامعه است. به گفته خودشان فقط عشق به محیط زیست و حیوانات، آن‌ها را در این حرفه نگه داشته است.

سخت و زیان‌آور بودن شغل محیط‌بانان را شاید بتوان مهم‌ترین مشکل آن‌ها دانست، به طوری که هر محیط‌بان باید در ماه بین ٨ تا ١٨روز را در مناطق حفاظت ‌شده در ماموریت باشد که به نظر می‌رسد با توجه به کمبود نیروی انسانی وگستردگی مناطق حفاظت شده، امری دشوار و طاقت فرساست.

بر اساس استاندارد جهانی، هر ۱۰۰۰ هکتار باید توسط یک محیط‌بان حفاظت شود اما در ایران هر محیط‌بان از ۶۰۰۰ هکتار حفاظت می‌کند. باید گفت مشکلاتی مانند کمبود نیروی انسانی و محیط‌بان و همچنین گستردگی مناطق، حفاظت از زیست بوم را برای محیط‌بانان ایرانی دشوار کرده است. اصولا تعداد این افراد در ایران با وجود مسئولیت‌های فراوانی که دارند، کافی نیست. این درحالی است که محیط‌بانان باید در منطقه به صورت شبانه‌روزی حضور داشته باشند بنابراین میزان شیفت‌های کاری آن‌ها در مناطق تحت حفاظت، به لحاظ کمبود نیروی انسانی، بیش از مدت زمانی است که باید باشد.

نداشتن تجهیزات کافی

نکته بعد اینکه حفاظت از منابع طبیعی نیازمند امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی کافی است اما در حال حاضر فقدان امکانات و تجهیزات به روز، محفاظت از محیط زیست را برای محیط‌بانان مشکل کرده است، زیرا گاهی یک محیط‌بان به تنهایی باید از هزاران هکتار از طبیعت محافظت کند که این کار در عمل غیرممکن است. از طرف دیگر شکارچیان نیز (به ویژه شکارچیان غیرمجاز) به مشکلات این قشر از جامعه دامن زده‌اند، به طوری که همه ساله تعدادی از محیط‌بانان زحمتکش کشور برای مقابله با آن‌ها جان خود را نیز از دست می‌دهند. شکار حیوانات در فصل شکار ممنوع و مجهز بودن شکارچیان به سلاح‌های پیشرفته شکار و به همراه داشتن انواع امکانات، محیط‌بانان را در نبردی نابرابر قرار داده است.به همین دلیل در بسیاری از موارد، مغلوب آن‌ها شده واین امر سبب مجروح شدن یا حتی از دست دادن جان‌شان می‌شود. همین تیر سال گذشته بود که سه تن از محیط بانان کشور قربانی هدف شوم شکارچیان غیرمجاز شدند.

محیط‌بانان نمی‌توانند به درستی از سلاح استفاده کنند

هرچند که قانونگذار به محیط‌بانان به عنوان ضابطان قضایی، اختیار داشتن سلاح را داده است، اما در عمل آن‌ها به درستی نمی‌توانند از سلاحی که در اختیار دارند استفاده کنند. در این راستا باید گفت طبق ماده 54 قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مصوب 1346، محیط‌بانان ضابط خاص قضایی محسوب شده و باید، به عنوان مجری قانون، در حوزه مسئولیت خود قانون را اجرایی کنند. همچنین طبق بند «ب» اصلاحی ماده 29 قانون آیین دادرسی کیفری، ضابطان دادگستری عبارتند از ضابطان خاص شامل مقامات و مامورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده، ضابط دادگستری محسوب می‌شوند.پس نکته مهم این است که قانونگذار باید ابزار و امکانات و صلاحیت‌های قانونی مقتضی را در اختیار ضابطان قرار دهد تا بتوانند به تکالیف قانونی خود عمل کنند و حافظ محیط زیست باشند. اما در حال حاضر متاسفانه به دلیل خلأ‌های قانونی اگر در برخورد و درگیری با شکارچیان غیرمجاز، محیط‌بانی اقدام به شلیک کرده و به دنبال آن شکارچی کشته شود، وی به جرم قتل محاکمه شده و ممکن است حتی حکم اعدام نیز برای وی صادر شود. همان‌گونه که در سال‌های قبل برخی از محیط بانان به اعدام محکوم شده و در آستانه اجرای حکم نیز قرار گرفتند.

فقدان حمایت قانونی از محیط‌بانان

با وجود اینکه قانون، محیط‌بانان را به عنوان ضابط خاص قلمداد کرده است، در عمل حمایت چندانی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد و به گفته اسماعیل میران‌زاده، رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان پیشوا، آنچه بیشتر از همه، جامعه محیط‌بانان به آن نیاز دارد، بحث حمایت‌های قضایی از آن‌هاست که با توجه به قوانین فعلی دراین حوزه مشکلات بسیاری برای آن‌ها وجود دارد.به عنوان مثال اگر تقابلی دربرخی نقاط کشور میان محیط بانان و شکارچیان به وجود آمده و منجر به کشته شدن این افراد شود یا چنانچه دفاع مشروعی از سوی محیط بانان انجام شود، پیگیری‌های قضایی برای محیط بانان را به همراه دارد.

اما با توجه به مشکلات فراوان محیط‌بانان، سازمان حفاظت از محیط‌زیست، اقدام به تدوین لایحه‌ای برای حمایت از محیط‌بانان کرد. هرچند که تدوین و تنظیم این لایحه مدت زمان زیادی به طول انجامید، اما سرانجام اسفندسال گذشته، مدیرکل دفتر حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست، با بیان اینکه بررسی لایحه حمایت از محیط‌بانان در دولت تمام شده است اعلام کرد، این لایحه آماده ارسال به مجلس است که به‌زودی و در روزهای آتی تقدیم نمایندگان مجلس خواهد شد. اما با توجه به گذشت سه ماه از ارسال این لایحه به مجلس و با توجه به اینکه محیط‌بانان برای حل مشکلات خود چشم انتظار بررسی و تصویب این لایحه در مجلس هستند، باید دید در حال حاضر این لایحه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟ آیا با توجه به اهمیت موضوع مجلس شورای اسلامی بررسی این لایحه را آغاز کرده است ؟

ارسال لایحه به مجلس

علی محمد شاعری، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس، در پاسخ به این سوال که لایحه حمایت از محیط‌بانان هم‌اکنون در چه وضعیتی قرار دارد به «قانون» گفت: «لایحه از سوی دولت به مجلس ارسال شده اما هنوز توسط هیات رییسه اعلام وصول نشده است.به محض اینکه این لایحه به کمیسیون کشاورزی ارجاع داده شود، در دستور کار این کمیسیون قرار خواهد گرفت و نمایندگان،بررسی این لایحه را در اولویت قرارخواهند داد و پس از بررسی‌ و اتخاذ تصمیمات لازم، این لایحه برای طی مراحل قانونی به صحن ارسال خواهد شد».

سخنگوی کمیسیون کشاورزی با بیان اینکه با توجه به اهمیت موضوع لازم است هیات رییسه مجلس این لایحه را به کمیسیون کشاوزی که کمیسیون اصلی برای رسیدگی به این لایحه است، ارسال کند تا مشمول زمان نشود، خاطرنشان کرد: «محیط بانان و جنگلبانان به عنوان عناصر اصلی برای حفاظت از محیط‌زیست کشور با مشکلات فراوانی مواجه هستند و باید هرچه سریع‌تر مشکلات اداری، حقوقی و معیشتی آن‌ها، به نحو شایسته برطرف شود تا آن‌ها بدون دغدغه و باانگیزه لازم به وظایف حرفه‌ای خود بپردازند و از سرزمین و محیط زیست و منابع طبیعی کشور حفاظت کنند».

خلأ‌ قانونی برای استفاده از سلاح

شاعری در پاسخ به این سوال که با توجه به مشکلاتی که محیط‌بانان برای استفاده از سلاح دارند، آیا در این لایحه برای برطرف شدن این مشکل راه‌حلی ارائه شده است، تصریح کرد: «البته محیط‌بانان درحال حاضر برای حمل سلاح مشکلی ندارند زیرا آن‌ها به عنوان ظابطان خاص مطرح هستند و به عنوان یگان حفاظت و ضابط می‌توانند سلاح در اختیار داشته باشند تا هم از خودشان و هم از عرصه‌های محیط زیست دفاع کنند. هرچند که باید گفت برخی از خلأ‌های قانونی در استفاده از سلاح توسط محیط‌بانان وجود دارد که باید سعی کنیم آن‌ها را برطرف کنیم. البته در این لایحه علاوه بر مشکل استفاده از سلاح توسط محیط‌بانان، سعی شده تا مشکلات معیشتی، بازنشستگی، حقوق و مزایا و مسائل استخدامی و اداری آن‌ها نیز در حد توان کشور برطرف شود».

آشتی با طبیعت

در خاتمه باید گفت، در حال حاضر چشم محیط‌بانان و جنگلبانان به نمایندگان مجلس است تا هرچه سریع‌تر لایحه حمایت از محیط‌بانان را بررسی و تصویب کنند. لایحه‌ای که می‌تواند مرهمی بر آلام چندین ساله حافظان محیط‌زیست باشد. اما نکته دیگری که نباید از نظر دور داشت این است که زمینه‌های آشتی و دوستی جامعه با محیط زیست فراهم شود.طی این سال‌ها برخی از افراد به نوعی با طبیعت و محیط زیست سرجنگ داشته و به تخریب محیط زیست و شکار حیوانات و... پرداخته‌اند و در بسیاری از موارد نیز به دلیل روشن کردن آتش در جنگل، باعث آتش‌سوزی گسترده و به دنبال آن تخریب بخشی از جنگل‌های کشور شده‌اند. پس لازم است سازمان حفاظت از محیط زیست به همراه رسانه‌ها به ویژه صداوسیما، در این زمینه به فرهنگ سازی و اطلاع‌رسانی بپردازند و آثار سوء تخریب محیط زیست را برای جامعه بیان کنند.محیط زیست تنها متعلق به ما نبوده و فرزندان ما نیز در آینده حق استفاده از آن را دارند. تخریب محیط‌زیست می‌تواند آینده کودکان‌مان را به مخاطره بیندازد.