ناطق الهی، زلزله‌شناس: زلزله تهران یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است/ احتمال وقوع فاجعه‌ای با ۶ میلیون کشته یا زخمی
فریبرز ناطق الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با بیان این که اگر زلزله‌ای با شدت ۷ ریشتر یا بیشتر در تهران رخ دهد، حدود ۱۰ میلیون نفر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و احتمالاً ۶ میلیون نفر کشته یا زخمی خواهند شد، به دیده‌بان ایران گفت: براساس مطالعات زمین‌شناسی و تحقیقات انجام‌شده، تهران از نظر زلزله‌خیزی در شرایط خطرناکی قرار دارد و وقوع یک زمین‌لرزه شدید در آن کاملاً محتمل است. داده‌های تاریخی نشان می‌دهند که در ۱۵۸ سال گذشته، تهران هر ۱۵ سال یک‌بار شاهد یک زلزله بزرگ بوده است، اما اکنون بیش از ۳۰ سال از آخرین زمین‌لرزه مهم گذشته، به این معنا که احتمال وقوع زلزله‌ای بزرگتر در پایتخت، بیشتر از قبل شده است؛ بنابراین زلزله تهران یک احتمال نیست، بلکه یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است که باید برای آن آماده بود.
دیده‌بان ایران؛ عرفان بیوک‌نژاد: براساس آمارها و تحقیقات، زلزله در تهران یک احتمال نیست، بلکه یک واقعیت علمی و قطعی است که تنها زمان وقوع آن مشخص نیست. مطالعات زمین‌شناسی، داده‌های تاریخی و بررسی‌های آماری نشان می‌دهند که تهران از دوره بازگشت زلزله عبور کرده و هر لحظه ممکن است با یک زمین‌لرزه ویرانگر روبه‌رو شود.
در همین راستا، سید محمد آقامیری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران اخیرا از حتمی بودن وقوع زلزله ۷ ریشتری در پایتخت خبر داده و گفته است که «تهران مستعد زمین‌لرزه است و به دلیل وجود گسل‌های فعال و نیمه‌فعال، در معرض زلزله‌ای با شدت بالای ۷ ریشتر قرار دارد. براساس نظرات کارشناسان، دوره بازگشت این نوع زلزله‌ها حدود ۱۵۰ سال است و اکنون ۱۸۰ سال از آخرین زلزله پایتخت گذشته است.»
برای بررسی ابعاد عمیق‌تر این موضوع به سراغ فریبرز ناطق الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، دکتری مهندسی سازه از دانشگاه کلمبیای آمریکا، فوق تخصص در مقاوم‌سازی از مرکز اروپایی زلزله و فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های آکسفورد انگلستان و ویسکانسین آمریکا رفتیم.
وقوع زلزله‌ای بزرگ در تهران در آینده‌ای نزدیک کاملا محتمل است
فریبرز ناطق الهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در ابتدای اظهارات خود به خبرنگار دیده‌بان ایران گفت: برخی اعضای شورای شهر اخیراً درباره خطر زلزله در تهران اظهار نظر کرده و هشدار داده‌اند. البته این موضوع سال‌هاست که مطرح می‌شود، اما همچنان هیچ اقدام مؤثری برای کاهش آسیب‌های آن انجام نشده است. در حال حاضر تهران بیش از ۳۰ سال از دوره بازگشت زلزله عبور کرده و اکنون هر لحظه ممکن است زلزله‌ای شدید در پایتخت رخ دهد.
این فوق تخصص مقاوم‌سازی از مرکز اروپایی زلزله عنوان کرد: براساس مطالعات زمین‌شناسی و تحقیقات انجام‌شده، حدود ۳۰ سال از زمان مطالعات آمایش سرزمین در سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۳ گذشته است. این تحقیقات نشان داده‌اند که تهران از نظر زلزله‌خیزی در شرایط خطرناکی قرار دارد و وقوع یک زمین‌لرزه شدید در آن کاملاً محتمل است. در واقع، داده‌های تاریخی نشان می‌دهند که در ۱۵۸ سال گذشته، تهران هر ۱۵ سال یک‌بار شاهد یک زلزله بزرگ بوده است، اما اکنون بیش از ۳۰ سال از آخرین زمین‌لرزه مهم گذشته، به این معنا که احتمال وقوع زلزله‌ای بزرگتر در پایتخت، بیشتر از قبل شده است.
نتیجه مانورهای کنونی زلزله، تنها هدر دادن بودجه است
ناطق الهی با انتقاد از ضعف مدیریت شهری و مدیریت بحران در تهران در مواجه شدن با زلزله‌های شدید احتمالی، گفت: موضوع مدیریت بحران زلزله در تهران تنها در زمان برگزاری مانورهای سالانه در اسفندماه مطرح می‌شود و پس از آن به‌سرعت فراموش می‌شود. یعنی در این زمان تنها یک نمایش رسانه‌ای اجرا می‌شود که تأثیر عملی خاصی ندارد. این روند هم هر سال تکرار می‌شود که شورای شهر هشدار می‌دهد، مانور برگزار می‌شود، چند روزی درباره زلزله صحبت می‌شود و سپس موضوع به حاشیه می‌رود.
این زلزله‌شناس تصریح کرد: نتیجه این رویکرد چیزی جز هدر دادن بودجه نیست. هزینه‌های هنگفتی برای برگزاری مانورهای زلزله صرف می‌شود، اما این مانورها نه مردم را درگیر می‌کنند و آموزش خاصی برای آن‌ها به همراه دارند و نه هماهنگی مؤثری بین ارگان‌ها ایجاد می‌کنند. مسئولان باید توجه داشته باشند که ما در حال صحبت درباره یک مساله قطعی هستیم؛ زلزله تهران یک احتمال نیست، بلکه یک واقعیت اجتناب‌ناپذیر است که باید برای آن آماده بود.
ابعاد فاجعه احتمالی؛ ۶ میلیون کشته یا زخمی
این کارشناس که سال‌ها در زمینه قانون‌گذاری زلزله و مدیریت بحران فعالیت کرده است، هشدار داد که در صورت وقوع زلزله‌ای بزرگ در تهران، میزان تلفات انسانی احتمالا بسیار بالا خواهد بود. به گفته ناطق الهی، اگر زلزله‌ای با شدت ۷ ریشتر یا بیشتر رخ دهد، حدود ۱۰ میلیون نفر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و برآوردها نشان می‌دهند که احتمالاً ۶ میلیون نفر کشته یا زخمی خواهند شد. این رقم بسیار بالا است و نشان‌دهنده ابعاد فاجعه‌ای است که ممکن است در پایتخت کشورمان رخ دهد.
او همچنین توضیح داد که در صورت وقوع زلزله در تهران، مهمترین عامل در میزان خسارت، وضعیت گسل‌های فعال پایتخت است. تهران روی شبکه‌ای از گسل‌های فعال قرار دارد که شامل گسل‌های شمال، جنوب، شرق و غرب شهر می‌شود و در صورت وقوع زلزله، فعال شدن هر یک از این گسل‌ها می‌تواند باعث تخریب گسترده شود.
آن‌طور که ناطق الهی می‌گوید، با توجه به تراکم جمعیت و ساخت‌وسازهای نامناسب در تهران، اگر هرکدام از این گسل‌ها فعال شوند، خسارت‌های مالی و جانی غیرقابل جبرانی برجا خواهند گذاشت. مناطقی که روی گسل‌های اصلی قرار دارند، بیشترین خطر را دارند. به گفته این زلزله‌شناس، این خطر شامل مناطق شمال تهران که روی گسل‌های بزرگ قرار گرفته‌اند، جنوب پایتخت که زمین‌های سست‌تری دارد و غرب و شرق تهران می‌شود؛ به‌ویژه در مناطقی که ساخت‌وسازهای غیرمقاوم و بافت‌های فرسوده وجود دارد، میزان تخریب احتمالی بسیار بیشتر خواهد بود.
شورای شهر و شهرداری تهران؛ عملکرد ضعیف در مدیریت بحران
ناطق الهی از عملکرد مدیریت شهری و سازمان مدیریت بحران تهران انتقاد کرد و به دیده بان ایران گفت که شورای شهر، شهرداری و سازمان مدیریت بحران تهران، تنها در زمان مانورها و نشست‌های رسانه‌ای به موضوع زلزله می‌پردازند و هیچ اقدام عملی مؤثری برای افزایش آمادگی شهروندان انجام نمی‌دهند. به گفته وی، «مسئولان شهری باید اطلاعات دقیق و واقعی را به مردم منتقل کنند، اما متأسفانه بیشتر درگیر نمایش‌های رسانه‌ای هستند تا اقدامات عملی.»
این فوق تخصص در مقاوم‌سازی از مرکز اروپایی زلزله همچنین به اظهارات اخیر رئیس سازمان مدیریت بحران تهران اشاره کرد که گفته بود «آمادگی تهران برای زلزله کمتر از ۵۰ درصد است.» ناطق الهی در این‌باره گفت: «این برآورد بسیار خوش‌بینانه است و در واقع، تهران هیچ آمادگی واقعی برای مقابله با زلزله ندارد.»
وی تاکید کرد: «حتی مانورهایی که برای زلزله برگزار می‌شود، پر از ایراد است. این مانورها با هزینه‌های سنگین اجرا می‌شوند، اما هیچ هماهنگی مؤثری بین ارگان‌ها ایجاد نمی‌کنند.»
مانورهای زلزله باید چگونه برگزار شوند؟
این کارشناس درادامه اظهارات خود توضیح داد که مانورهای زلزله باید دو هدف اصلی داشته باشند:
«۱- ایجاد هماهنگی بین ارگان‌ها: در سراسر جهان، مانورهای مدیریت بحران با هدف افزایش هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و ایجاد زبان مشترک بین آن‌ها برگزار می‌شود. اما در تهران، حتی در همین مانورهای برنامه‌ریزی‌شده، هماهنگی بین ارگان‌ها وجود ندارد. این در حالی است که در همین مانور اخیر، حتی دستگاه‌هایی که یک سال برای آن تمرین کرده بودند، در روز اجرا هماهنگ نبودند.
۲- آموزش و درگیر کردن مردم: در کشورهای پیشرفته، مردم از ماه‌ها قبل از برگزاری مانورهای زلزله آموزش می‌بینند و تمرین می‌کنند. اما در تهران، مردم هیچ نقشی در مانورها ندارند. اگر می‌خواهیم مانور موفقی داشته باشیم، باید از شش ماه قبل برنامه‌ریزی کنیم. باید در محله‌ها، مساجد، مدارس، پارک‌ها و دیگر فضاهای عمومی، آموزش‌های لازم را به مردم بدهیم. اما در تهران، تنها یک نمایش کوتاه برای مسئولان برگزار می‌شود که هیچ فایده‌ای ندارد.»
ناطق الهی در ادامه افزود: حتی برخی ناظران علمی که این مانورها را تأیید می‌کنند، ممکن است افرادی باشند که به‌نوعی به مجموعه‌های اجرایی وابسته هستند. اینجانب به‌عنوان یک کارشناس مستقل، از سال‌ها قبل مانورهای تهران را از دور بررسی کرده و متوجه شده‌ام که بین سازمان‌های مختلف هیچ هماهنگی واقعی وجود ندارد.
راهکار پیشنهادی؛ آمادگی واقعی، نه نمایش رسانه‌ای
در پایان، این کارشناس پیشنهاد کرد که اگر واقعاً قرار است اقدامی مؤثر برای ایجاد آمادگی در برابر زلزله تهران انجام شود، باید از همین امسال برای سال آینده برنامه‌ریزی شود. به گفته وی، «به‌جای این که هر سال در اسفندماه یک نمایش برگزار شود، باید از همین امروز کار را شروع کرد. باید همه ارگان‌ها یک برنامه جامع داشته باشند و مهم‌تر از همه، باید مردم را در این فرآیند مشارکت داد تا عموم افراد جامعه آموزش‌های لازم را برای انجام اقدامات مؤثر در هنگام وقوع زلزله احتمالی، ببینند.»
منبع: دیده‌بان ایران
