فرونشست سالانه ١٦ سانتیمتر از اراضی دشت ورامین، خطوط ریلی را تهدید جدی می‌کند
نخستین‌بار حدود ۳۰سال پیش، کارشناسان آب منطقه‌ای وزارت نیرو گزارش‌های پراکنده‌ای را مبنی بر فرونشست دشت رفسنجان و مشهد ارایه کردند. در آن سال‌ها کسی گمان نمی‌کرد که در آینده نه چندان دور نیمی از استان‌های کشور با این بحران دست‌و‌پنجه نرم کنند.
به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی دیده بان ایران؛ زنگ هشدار در دشت ورامین تهران به صدا درآمده و محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران از فرونشست سالانه ١٦ سانتیمتر این دشت سخن می‌گوید. دشت ورامین در حالی با افت منابع آب زیرزمینی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند که فرونشست و بازنشست زمین در مسیر راه‌آهن سراسری تهران - مشهد در این منطقه نگرانی‌های جدی را ایجاد کرده است. نگرانی که به گفته فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو هیچ راهی برای مقابله با آن در کوتاه‌مدت وجود ندارد و تنها با کنترل برداشت از منابع زیرزمینی باید این بحران را مدیریت کرد؛ چرا که هزینه جابه‌جایی این خط آهن بسیار بالا بوده و شدنی نیست.
آن‌گونه که آمار نشان می‌دهد منابع استانی تهران ١٥٠میلیون مترمکعب بیلان منفی دارد که از این میزان ٨٥ میلیون مترمکعب آن به‌دشت ورامین مربوط می‌شود. اما این همه مشکل بزرگترین دشت استان تهران نیست. در حال حاضر سالیانه حدود ٣٧٠میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی در دشت ورامین برداشت می‌شود که از این میزان ٣٤٠میلیون مترمکعب مربوط به چاه‌های مجاز و ٣٠میلیون مترمکعب مربوط به چاه‌های غیرمجاز است. درواقع با یک حساب کتاب سرانگشتی به خوبی متوجه می‌شویم که حتی اگر کل چاه‌های غیرمجاز این دشت را هم ببندیم، ٥٠ تا ٦٠میلیون مترمکعب آب کم داریم. به عبارت دیگر علاوه بر بستن چاه‌های غیرمجاز باید برداشت از چاه‌های مجاز را هم کنترل کنیم، زیرا برخی اضافه برداشت دارند و برخی نیز باید برداشت‌شان محدود شود. این وضع بحرانی اما در شرایطی رخ داده که براساس آمار موجود میزان بارندگی‌ها در مقایسه با سال گذشته رشد ١٥درصدی را تجربه کرده است. با وجود این مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران می‌گوید که مسأله مشکل تغذیه مصنوعی دشت‌هایی که در حال فرونشست متوالی هستند، برطرف نشده است، چرا که با یک بارندگی نمی‌توان انتظار داشت این بحران برطرف شود. اما بختیاری تنها کسی نیست که معتقد است حل این بحران در کوتاه‌مدت شدنی نیست. کارشناس منابع آب وزارت نیرو در این‌باره می‌گوید: طی ٢٠سال گذشته ١٢٠میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی داشته‌ایم نمی‌توان انتظار داشت که این اضافه برداشت در یک سال یا یک برنامه توسعه‌ای جبران شود. حل این بحران و برگشت به روال عادی حداقل به ٤ برنامه توسعه‌ای نیاز دارد.
اضافه برداشت ٦میلیارد مترمکعب از منابع آبی
نخستین‌بار حدود ۳۰سال پیش، کارشناسان آب منطقه‌ای وزارت نیرو گزارش‌های پراکنده‌ای را مبنی بر فرونشست دشت رفسنجان و مشهد ارایه کردند. در آن سال‌ها کسی گمان نمی‌کرد که در آینده نه چندان دور نیمی از استان‌های کشور با این بحران دست‌و‌پنجه نرم کنند. بررسی‌های نشان می‌دهد که دشت‌های ١٤ استان و ٥٧ شهر کشور به دلیل اضافه برداشت، کاهش بارندگی‌ها و تغییر اقلیم در وضع بحرانی قرار گرفته‌اند. آن‌گونه که فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو می‌گوید: سالانه ٦میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی انجام می‌شود؛ البته این تنها دلیل ایجاد بحران آب و فرونشست دشت‌های کشور نیست و تغییر اقلیم مزید بر علت شده است. بارش‌ها در ١٠سال گذشته به‌طور متوسط ١٠درصد کاهش یافته و منابع آبی رودخانه‌های کشور ٢٥درصد افت پیدا کرده است؛ به عبارتی تغییر اقلیم تغذیه آب‌های زیرزمینی کشور را ١٠درصد کمتر کرده است. فهمی در حالی‌که تعداد چاه‌های مجاز را ٥٠٠هزار حلقه و غیرمجازها را ٣٠٠هزار حلقه اعلام می‌کرد، از اجرای طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در کشور خبر داد و گفت: در این طرح ١٥ پروژه تعریف شده که ١١ تای آن مربوط به وزارت نیرو است.
برداشت سالانه ٣٧٠میلیون مترمکعباز آب‌های زیرزمینی ورامین
محمدرضا بختیاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران که در حاشیه بازدید خبرنگاران از فرونشست زمین در دشت سخن می‌گفت، با اشاره به راهکارهای حل بیلان منفی منابع آبی تهران بیان کرد: یکی از راه‌ها بستن چاه‌های غیرمجاز است که در این راستا سال گذشته حدود ١٨٠ حلقه چاه غیر مجاز را مسدود کردیم که ١٠میلیون مترمکعب آب ذخیره شد.
او ادامه داد: در حال حاضر حدود ٣٢٠٠ حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در دشت ورامین وجود دارد که از این تعدادحدود ١٧٦٠ حلقه چاه مجاز و بقیه غیرمجاز است و از ٣٧٠میلیون مترمکعبی که از منابع آب زیرزمینی برداشت می‌شود ٣٤٠میلیون مترمکعب مربوط به چاه‌های مجاز و ٣٠میلیون مترمکعب مربوط به چاه‌های مجاز است یعنی از ١٤٠٠ چاه غیرمجاز ٣٠میلیون مترمکعب برداشت می‌شود و بقیه مربوط به چاه‌های مجاز است. این ارقام نشان می‌دهد که چاه‌های مجاز با دبی بالا برداشت می‌کنند که برای حل این موضوع باید کنتور هوشمند نصب شود، چاه‌های غیرمجاز بسته شوند و تغذیه مصنوعی داشته باشیم.بختیاری خاطرنشان کرد: در سال‌جاری به گونه‌ای برنامه‌ریزی کردیم که با مدیریت اعمال‌شده از هدر‌رفت آب جلوگیری کردیم، آب سدها پر شده و رهاسازی آّب نیز صرف کشاورزی و تغذیه مصنوعی شد؛ یعنی در سال جاری ١٥ مترمکعب بر ثانیه رهاسازی آب برای کشاورزی داشتیم در حالی‌که این رقم در سال گذشته ٣ مترمکعب بر ثانیه بوده است و به این ترتیب کشاورزان چاه‌ها را خاموش می‌کنند که به نوعی به منابع آب زیرزمینی کمک می‌شود.او با اشاره به این‌که کار تغذیه مصنوعی را در ورامین و دشت شهریار آغاز کرده‌ایم، افزود: با انجام تغذیه مصنوعی در شهریار تا ١٥ متر افزایش آب زیرزمینی داشته‌ایم.
سالانه ١٦ سانتیمتر فرونشست داریم
مدیرعامل آب منطقه‌ای تهران با بیان این‌که سالانه حدود یک متر و ٣٠ سانتیمتر افت آب زیرزمینی اتفاق می‌افتد، گفت: سالانه ١٦ سانتیمتر فرونشست داریم که ناهمگونی این اتفاق خطرناک است.او همچنین با بیان این‌که با عبور از دوره ٢٠ساله خشکسالی اکنون در حال ورود به سال‌های نرمال آبی هستیم، افزود: در سال گذشته در تهران توانستیم ١٠میلیون مترمکعب صرفه‌جویی کنیم، در سال‌جاری نیز ١٨میلیون مترمکعب صرفه‌جویی می‌کنیم و تجمیع صرفه‌جویی در استان تهران طی ٤سال ٤٠میلیون مترمکعب بوده است.
١٥درصد افزایش بارندگی در سال آبی جدید
بختیاری در ادامه به میزان بارندگی در سال آبی ٩٥-٩٦ اشاره کرد و گفت: از تاریخ اول مهر سال ٩٥ تا روز گذشته حدود ٢٨٩میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به سال گذشته ٢٥١میلیمتر بوده، حدود ١٥درصد افزایش بارندگی در سطح استان داشته‌ایم، بیشترین بارندگی مربوط به شاخه جاجرود با ٥٨٣میلیمتر و کمترین میزان در ورامین با ١٩٨میلیمتر و شهر تهران نیز حدود ٢٥٨میلیمتر بارندگی داشته است.او با اشاره به این‌که میانگین بارندگی استان نسبت به سال گذشته ١٥درصد افزایش داشته است، گفت: در سال‌جاری ذخیره برف استان بهتر بوده و توانستیم نسبت به سال گذشته مدیریت آبی بهتری اعمال کنیم.
یک‌میلیارد و ٩٠میلیون مترمکعبذخیره آب درسدهای تهران
مدیرعامل آب‌منطقه‌ای تهران میزان ذخیره آبی سدهای پنجگانه تهران را یک‌میلیارد و٩٠میلیون مترمکعب اعلام کرد و افزود: میزان ذخایر سدها نسبت به سال گذشته که یک‌میلیارد و٢٠میلیون مترمکعب بوده، حدود ٧٠میلیون مترمکعب افزایش داشته است.
وی با بیان این‌که مخازن سدها تا ١٥ خرداد کاملا پر می‌شوند، اظهار داشت: غیر از سد لار که مشکل فرار آب را دارد، بقیه سدها تا ١٥ خرداد پرمی‌شوند.
سد طالقان سرریز می‌شود
بختیاری اظهار داشت: اکنون سد طالقان درحال سرریزشدن است؛ یعنی ٤٢٠میلیون مترمکعب حجم این سد است که امروز ٤٢٥میلیون مترمکعب ذخیره دارد که درحال سرریزشدن است، مابقی سدها هم در آستانه پر و سرریزشدن هستند.بختیاری با بیان این‌که درحال حاضر دومترمکعب آب درثانیه برای تغذیه مصنوعی دشت‌های جنوب تهران رهاسازی می‌شود، گفت: این میزان درمقایسه با حجم ازدیاد برداشت کشاورزان رقم بسیار کمی است که تمام این مسائل لزوم توجه به دشت‌های تهران را بیشتر می‌کند.مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای تهران اظهار کرد: از ابتدای سال آبی جاری تاکنون میزان بارش‌ها نسبت به پارسال ۱۵درصد بهبود یافته، اما با وجود این مسأله مشکل تغذیه مصنوعی دشت‌هایی که درحال فرونشست متوالی هستند، برطرف نشده است؛ چراکه با یک بارندگی نمی‌توان انتظار داشت این بحران برطرف شود.وی تصریح کرد: با وجود این‌که سالانه ۸۵میلیون مترمکعب از منابع آبی تهران کاسته می‌شود، تنها در چهار‌سال اخیر موفق به احیای ۴۰میلیون مترمکعب شده‌ایم؛ لذا ازتمام مردم و به‌ویژه کشاورزان درخواست داریم که به این مسأله توجه ویژه‌ای کنند، چون ادامه این مسأله می‌تواند تهران را به یک بیابان غیرقابل سکونت تبدیل کند.
افزایش ۱۵درصدی بارش‌ها
بختیاری درخصوص میزان بارندگی‌ها از اول دی‌ماه به سال ۱۳۹۵ تا روز گذشته گفت حدود ۲۸۹میلیمتر بارندگی داشتیم که نسبت به سال گذشته که ۲۵۱میلیمتر بوده، ۱۵درصد میزان بارندگی‌ها در سطح استان افزایش داشته است.مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای تهران با بیان این‌که بیشترین بارندگی مربوط به شاخه جاجرود با ۵۸۳ و کمترین میزان در ورامین با ۱۹۸میلیمتر بوده است، گفت: درشهر تهران نیز، میزان بارندگی‌ها حدود ۲۵۸میلیمتر بوده و درمجموع باید گفت؛ میانگین بارندگی استان نسبت به سال گذشته ۱۵درصد افزایش داشته و میزان ذخیره برف استان نیز نسبت به سال قبل بهتر بوده است.وی میزان ذخیره آبی سدهای پنجگانه تهران را یک‌میلیارد و۹۰میلیون مترمکعب دانست و افزود: میزان ذخایر سدها نسبت به سال گذشته که یک‌میلیارد و۲۰میلیون مترمکعب بوده، حدود ۷۰میلیون مترمکعب افزایش داشته است.بختیاری تصریح کرد: مخازن تمام سدهای تهران به جز سد لار که مشکل فرار آب دارد تا پانزدهم خردادماه پر خواهد شد. علاوه بر این نیز، درحال حاضر سد طالقان درحال سرریزشدن است؛ چراکه حجم این سد ۴۲۰میلیون مترمکعب درنظر گرفته شده، اما درحال حاضر ۴۲۵میلیون مترمکعب ذخیره دارد.
