کمبود واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها در فصل سرد سال/ مثل همیشه واکسن در بازار سیاه با ۳ تا ۴ برابر قیمت فروش می‌رود

دیده‌بان ایران؛ لیلا شوقی: با وجود این که بررسی‌های میدانی و پیام‌های دریافتی خبرنگار دیده‌بان ایران طی هفته‌های اخیر، حاکی از کمبود شدید واکسن آنفلوآنزا در داروخانه‌های تهران بوده است، اما مسئولان وزارت بهداشت و درمان و همچنین سازمان غذا و دارو، هیچ اعتقادی درباره لزوم رفع این کمبود ندارند و بارها اعلام کرده‌اند که کمبودی در حوزه واکسن آنفلوآنزا رصد نشده است. از جمله این که محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت در ۲۵ مهرماه در حاشیه جلسه هیات دولت درباره وضعیت ذخایر واکسن آنفلوآنزا و واردات آن در صورت لزوم، گفت: «در شرایط فعلی واکسن به میزان لازم موجود است و مشکلی در این رابطه نداریم؛ اما در ارتباط با واردات باید بگویم که میزان استقبال و تقاضای مردم است که تعیین می‌کند آیا نیاز به واردات واکسن داریم یا خیر؟» از آن طرف، سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو هم نبود واکسن آنفلوآنزا در سطح کشور در فصل سرد سال را رد کرده و اتفاقا تاکید داشته که واکسن به میزان نیاز در داروخانه‌ها موجود است. 

واکسن نایاب؛ هم ایرانی و هم خارجی

درست است که مسئولان حوزه بهداشت و درمان و همچنین سازمان غذا و دارو تاکید دارند که واکسن هست و به میزان کافی هم هست، اما مریم، مادر بارداری که امسال به تجویز پزشک باید واکسن آنفلوآنزا تزریق کند، با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‎کند. او به دیده‌بان ایران می‌گوید: «از ابتدای مهرماه که پزشکم من را به تزریق واکسن تجویز کرده است، من و همسرم در همه داروخانه‌های تهران به دنبال یک دوز واکسن هستیم.» البته که مریم و همسرش، واکسنی پیدا نکرده‌اند و طبق چیزی که خودش تعریف می‌کند، آن‌ها حتی از چند داروخانه در شهرهای دیگر هم پرس‌وجو کرده‎اند و هر چه بیشتر گشته‎اند، کمتر پیدا کرده‌اند. او می‌گوید که حتی به داروخانه چند دوست پزشک هم مراجعه کرده است و آن‌ها هم واکسنی نداشته‌اند. این مادر باردار می‎‌گوید که بعد از ناامید شدن از پیدا کردن واکسن خارجی، به سراغ واکسن ایرانی هم رفته و البته واکسن ایرانی هم پیدا نکرده است. 

برای رضا، پیرمرد ۷۰ ساله‌ای که بیماری قلبی دارد نیز پیدا کردن واکسن با مشکل همراه بوده است. او هر سال باید واکسن بزند و هر سال هم با مشکل مواجه است. رضا به دیده‌بان ایران می‎گوید: «هر سال برای پیدا کردن واکسن به مشکل برمی‌خورم. حتی برخی داروخانه‎های مرجع مثل داروخانه هلال احمر و ۱۳ آبان هم گاهی واکسن ندارند.» رضا تعریف می‌کند که همیشه در سامانه تیتک (سامانه اینترنتی سازمان غذا و دارو) هم به دنبال واکسن می‌گردد و معمولا وقتی به داروخانه‌های مراجعه می‌کند که این سامانه معرفی کرده است، می‌بیند که آن‌ها هم واکسن آنفلوآنزا را تمام کرده‌اند. 

این مشکل لیلا هم است، او بیماری نقص سیستم ایمنی دارد و هر سال برای پیدا کردن واکسن آنفلوآنزا، باید کفش آهنی به پا کند. او نیز به دیده‌بان ایران می‎گوید: «همه داروخانه‎های محل من را می‌شناسند و همه هم می‌دانند که در ماه‌های اول پاییز، به دنبال واکسن هستم.» لیلا تعریف می‌کند که در سال‌های قبل داروخانه‌های محل برای او واکسن نگه می‌داشتند، اما امسال، واکسن آنفلوآنزا نیامده، تمام شد و او مجبور شد که واکسن مورد نیاز خود را از بازار سیاه تهیه کند. 

وقتی بازار سیاه دوای درد می‌شود

کمبود دارو، می‌تواند پای بازار سیاه را به میدان باز کند، اتفاقی که امسال هم مانند سال‌های گذشته در بازار سیاه افتاده است. لیلا هم می‎گوید که امسال اولین سالی نیست که پای دوای دردش به بازار سیاه باز شده است، او تاکید دارد پارسال و سال‌های قبل از هم در حالی که داروخانه‎ها واکسن آنفلوآنزا نداشتند، این واکسن در بازار سیاه موجود بود. او می‎گوید: «برای واکسنی که از بازار سیاه می‎خرم، باید حداقل دو برابر و حتی گاهی بیش از سه برابر قیمت واکسن در داروخانه پول بدهم.» این روزها، قیمت واکسن هلندی و فرانسوی در داروخانه نزدیک به ۲۵۰ هزار تومان است، اما همین واکسن‌ها در بازار سیاه بیش از ۹۰۰ هزار تومان قیمت دارند. 

مریم هم که مانند لیلا، امسال برای خرید واکسن آنفلوآنزا به بازار سیاه سر زده، با قیمت‌های بیشتری مواجه شده است. خودش می‌گوید هزینه‌ای که باید برای به دست آوردن واکسن می‎کرد، یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بود که او البته از این خرید منصرف شده است، چون می‎ترسید که شرایط نگهداری واکسن آنفلوآنزا در دست دلالان بازار سیاه دارد درست و اصولی نباشد، زیرا واکسن باید در شرایط دمایی خاصی نگه‌داری شود. مریم به‌شدت نگران است، چون می‌گوید که نهایتا تا اواسط آبان وقت دارد که واکسن آنفلوآنزا را تهیه و تزریق کند. 

باور غلط درباره بازه زمانی تزریق واکسن آنفلوآنزا

پزشکان معتقدند که از نیمه شهریورماه تا نیمه آبان‌ماه می‌شود واکسن آنفلوآنزا را تزریق کرد تا افراد در برابر این بیماری ایمن باشند؛ از نظر محمد فاطمی، پزشک داروساز اما این باور غلط است؛ او به دیده‎ بان ایران می‌گوید: «درباره واکسن آنفلوآنزا باورهای غلطی در فضای مجازی وجود دارد که البته منبعی هم برای آن‌ها عنوان نشده است و همین فکت‎ها به باور عمومی تبدیل شده و یکی از آن‌ها همین بازه زمانی در تزریق واکسن آنفلوآنزاست.» 

فاطمی توضیح می‎دهد که در مجموع در فصل سرد سال می‌توان واکسن آنفلوآنزا را تزریق کرد، یعنی در همه ماه‎ها از شروع فصل پاییز تا بهمن‌ماه می‌توان این واکسن را دریافت کرد. او می‎گوید که پس از تزریق واکسن، ۲۰ روز زمان می‎برد تا فرد در برابر بیماری آنفلوآنزا تا حدودی و برای ۴ نوع آنتی‌ژنی که در واکسن هم وجود دارد، به صورت کامل ایمن شود و پس از آن، بدون او بین ۳ تا ۴ ماه در برابر آنفلوآنزا آنتی‌بادی دارد و اگر به عنوان مثال، یک فرد در نیمه آبان‌ماه واکسن دریافت کند، پس از ۲۰ روز، از نیمه آذرماه تا پایان اسفند در برابر این بیماری تا حد زیادی مصون است. 

این پزشک داروساز همچنین به کمبود واکسن آنفلوآنزا اشاره می‌کند و می‌گوید: «چند دلیل برای این مشکل همیشگی وجود دارد، یکی از آن‌ها به مدیریت وزارت بهداشت و درمان و سازمان غذا و دارو برمی‎گردد.» او که زمانی نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران نیز بوده است، می‌گوید که در سازمان غذا و دارو، کارگروه‌هایی برای تامین دارو وجود دارد که در آن، افرادی نیاز دارویی سالانه کشور را به درصدی حساب می‎کنند و بعد، آن درصد را به ضریبی اضافه و نیاز دارویی کشور را در یک سال را برآورد می‌کنند و براساس همین نیاز برآوردشده در طول هر سال، میزان سفارش و خرید دارو را تعیین می‎کند. 

از نظر فاطمی اما این روش محاسبه نیاز دارویی کشور و اعمال ضرایب مشخص در آن، نمی‌تواند میزان این نیاز را به طور دقیق برآورد کند، زیرا ممکن است یک سال بسته به پارامترهای متفاوت، نیاز دارویی کشور، کم یا زیاد شود و همین می‌تواند تعیین کند که میران باید به چه میزان از هر دارویی را برای واردات به شرکت‎های خارجی سفارش دهند یا به شرکت داخلی تولیدکننده واکسن سفارش خرید بدهند. این اما تنها مشکل کمبود نیست، فاطمی می‎گوید: «چرخه توزیع دارو هم در کشور معیوب است، در بسیاری از مواقع، داروی خارجی بیش از اندازه نیاز در داروخانه‌ها توزیع می‎شود، حال آن که ممکن است از همان دارو، چند شرکت دارویی داخلی هم تولید کنند و اصلا نیازی به خرید آن از خارج کشور نباشد.» 

تاثیر بی‌پولی دولت بر کمبود واکسن آنفلوآنزا

سید حیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، روز بیستم مهرماه، درباره تامین واکسن آنفلوآنزا آمار داد و گفت: «شرکت تولیدکننده واکسن آنفلوآنزا در ایران تاکنون ۱۹۵ هزار دوز واکسن تحویل معاونت بهداشت وزارت بهداشت برای تزریق رایگان به گروه‌های پرخطر، داده و قرار است ۲۰۰ هزار دوز دیگر نیز برای توزیع در داروخانه‌ها در اختیار شرکت‌های پخش دارو قرار گیرد. منتظریم این شرکت، واکسن‌های تولیدی را زودتر تحویل دهد تا در اختیار مردم قرار دهیم.» او درباره واردات واکسن هم آمار داد: «تا کنون در مجموع حدود ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار دوز مجوز واردات واکسن داده شده که حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار دوز آن وارد کشور شده است و در داروخانه‌ها در دسترس مردم قرار دارد.» 

با این حال، به گفته هادی احمدی، مدیر روابط‌عمومی انجمن داروسازان ایران، آمار افرادی که نیاز به تزریق واکسن آنفلوآنزا دارند، یعنی کادر بهداشت و درمان، افراد بالای ۶۵ سال، کودکان ۶ ماه تا پنج سال، بیماران دیابتی، قلبی و عروقی، ریوی، کلیوی، افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند و زنان باردار، حدود ۳ تا ۴ میلیون نفر است و به نظر می‎رسد میزان واکسنی که امسال سازمان غذا و دارو برای واردات آن سفارش داده، کمتر از نیاز کشور است و این به آن معنا است که حتی اگر مشکلی در نظام توزیع دارو در سطح کشور نیز وجود نداشته باشد، بازهم شاهد کمبود واکسن آنفلوآنزا خواهیم بود. 

احمدی به دیده‌بان ایران می‌گوید: «کمبود واکسن آنفلوآنزا در کشورمان چند دلیل دارد، یکی از آن‌ها دیر سفارش دادن واکسن است. پروسه تولید واکسن زمان‌بر است و باید حداقل ۷ تا ۸ ماه زودتر، واکسن به شرکت‌های تولیدکننده سفارش، داده شود. اما معمولا سازمان غذا و دارو، این سفارشات را به شرکت‌های داخلی با تاخیر انجام می‌دهد و به همین دلیل ناچار می‌شود که بخش قابل توجهی از واکسن مورد نیاز کشور را وارد کند.» 

به گفته او، دلیل دوم مربوط به بحث تامین مالی است. مدیر روابط‌عمومی انجمن داروسازان در این زمینه به کمبود بودجه سازمان غذا و دارو اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سال گذشته حداقل ۱۲۵ همت بودجه کل مورد نیاز سازمان غذا و دارو بود، این در حالی است که تنها ۷۵ همت به این سازمان تعلق گرفت و در شرایطی که این سازمان بودجه کمی دارد، چطور می‌تواند دارو سفارش دهد، آن هم در شرایطی که شرکت‌های داروسازی، پولشان را نقد می‎خواهند و نه نسیه. این درحالی است که دارو جزو اقلام استراتژیک یک کشور و باید بودجه مناسبی هم برای آن درنظر گرفته شود.» 

در هر صورت، تامین سلامت عموم مردم و ابزار و لوازمی که این سلامت را تضمین می‌کند، وظیفه اصلی وزارت بهداشت به عنوان بخشی از دولت است و اگر این وزارتخانه، سازمان زیرمجموعه آن یا دولت به عنوان دستگاه اجرایی کشور با کمبود بودجه مواجه است، نباید این کمبود خود را درعدم تامین کافی نیازهای دارویی کشورمان نشان دهد؛ به عبارت دیگر، اگر دولت کارآمد باشد، بخصوص اگر رئیس دولت خودش یک پزشک باشد، آخرین چیزی که در کشور باید با کمبود مواجه شود، اقلام دارویی از جمله واکسن آنفلوآنزا است.

منبع: سایت دیده‌بان ایران