قائم‌مقام انجمن نابینایان: صحبت‌ها درباره استخدام نابینایان، کلشیه‌ای و شعاری است/ افراد نابینا نمی‌توانند از خدمات اینترنتی بهره‌مند شوند/ نمی‌توانیم از اینترنت حتی یک بلیت برای خودمان بخریم/آموزش و پرورش ما در مصاحبه استخدامی، رد می کند

 دیده‌بان ایران: نابینایان نسبت به سایر معلولان با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند، زیرا نه‌تنها بسیاری از معابر و زیرساخت‌های شهری و امکانات عمومی برای استفاده آن‌ها مناسب‌سازی نشده است، بلکه آن‌ها به دلیل مشکلات فراوان دسترسی به اینترنت، تقریبا نمی‌توانند از هیچ‌کدام از خدماتی که در دنیای مدرن، عموم مردم و حتی دیگر افراد دارای معلولیت از آن‌ها بهره می‌برند، استفاده کنند. این در حالی است که جمعیت حدود ۲۵۰ هزار نفری نابینایان کشورمان نیز مانند سایر معلولان تمایل دارند که از حقوق و امکانات برابر با سایر افراد جامعه چه در فضای حقیقی و چه در فضای مجازی بهره‌مند باشند.

در این میان، با وجود این که مطالبه‌گری درباره حقوق نابینایان، به تسهیل شرایط حضور این افراد در جامعه کمک می‌کند، اما افراد نابینا نیز مانند دیگر افراد دارای معلولیت دوست ندارند که با حس ترحم به آن‌ها نگاه شود، به همین دلیل است که «منصور شادکام»، قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران در گفت‌وگو با خبرنگار دیده بان ایران تاکید دارد که «نابینایان خیلی دوست دارند که درباره آن‌ها از همان کلمه «نابینا» استفاده شود، نه «روشن‌دل»، البته مردم لطف و محبت دارند و می‌خواهند نابینایان را بزرگ کنند و به همین دلیل، آن‌ها را با لفظ «روشن‌دل» خطاب قرار می‌دهند، اما اگر عزیزان خطاب به نابینایان از همان واژه «نابینا» استفاده کنند، خیلی بیشتر از آن‌ها ممنون هستیم.»

اجرا نشدن قانون حمایت از حقوق معلولان؛ مهمترین مشکل نابینایان

شادکام در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران به مناسبت «روز جهانی عصای سفید» به تشریح برخی از مهمترین مشکلات جامعه نابینایان کشور پرداخت و توضیح داد: اجرا نشدن قانون حمایت از حقوق معلولان، بیشترین مساله‌ای است که نابینایان را مانند سایر افراد دارای معلولیت رنج می‌دهد. این قانون در سال ۹۶ به تصویب مجلس و تایید شورای نگهبان رسید و در سال ۹۷ به دولت ابلاغ شد، ولی متاسفانه از آن زمان تا امروز، هر سال تنها ۲۰ تا ۲۵ درصد از بودجه لازم برای اجرای این قانون، توسط دولت اختصاص پیدا می‌کند که این اعتبارات، به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای جامعه هدف این قانون یعنی افراد دارای معلولیت نیست. 

وی افزود: در قانون حمایت از حقوق معلولان، برای حل تمام مشکلاتی مثل اشتغال، بیمه، مسکن و دیگر مسائلی که معلولان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، راه‌حل‌هایی پیشنهاد داده شده است و اگر این قانون اجرا می‌شد، حتما تا امروز بخش زیادی از مشکل اشتغال معلولان نیز حل می‌شد، زیرا در قانون حمایت از حقوق معلولان آمده است که دستگاه‌های دولتی و عمومی مکلف هستند که ۳ درصد از سهمیه‌های استخدامی خود را به معلولان اختصاص بدهند، ولی متاسفانه این بخش از قانون حمایت از حقوق معلولان نیز مانند دیگر بخش‌های آن، به طور کامل اجرا نمی‌شود و اگر هم در برخی دستگاه‌ها اجرا شود، سهم افراد نابینا، نادیده گرفته می‌شود.

آموزش و پرورش با رد کردن نابینایان در مصاحبه استخدامی، روحیه آن‌ها را نابود می‌کند

شادکام همچنین از بی‌توجهی وزارت آموزش و پرورش نسبت به استخدام نابینایان انتقاد کرد و گفت: به‌تازگی در آزمون‌های استخدامی برخی دستگاه‌های دولتی و عمومی به‌ویژه آموزش و پرورش، آزمون‌های مربوط به استخدام معلولان از دیگران جدا شده است، یعنی بخش خاصی از سهمیه‌های استخدامی را به افراد دارای معلولیت اختصاص می‌دهند، اما در این میان، نابینایان را کاملا کنار گذاشته‌اند و این در حالی است که افراد نابینا از نظر هوش و استعداد از سایر افراد دارای معلولیت در رده بالاتری قرار دارند؛ به نحوی که در هر سال که نتایج کنکور سراسری اعلام می‌شود، از بین صد نفر اول کنکور، معمولا بین ۱۰ تا ۱۴ نفر از میان افراد نابینا هستند. این مساله نشان می‌دهد که نابینایان از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار هستند و با این وجود، آموزش و پرورش حاضر نیست که آن‌ها را به‌کارگیری کند. 

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران ادامه داد: در حال حاضر آموزش و پرورش اجازه شرکت کردن نابینایان در آزمون استخدامی بخش معلولان را می‌دهد، ولی حتی اگر افراد نابینا نمره بالایی را نیز کسب کنند، در مصاحبه آن‌ها را صرفا به دلیل نابینا بودن رد می‌کنند. مسئولان وزارت آموزش و پرورش باید به این سوال پاسخ دهند که چرا در دفترچه آزمون استخدامی نوشته‌اند که افراد معلول می‌توانند در بخش جداگانه‌ای در این آزمون شرکت کنند و بعد هم به نابینایان اجازه شرکت در این آزمون را می‌دهند، ولی وقتی افراد نابینا نمره قبولی را کسب می‌کنند، آن‌ها را در مصاحبه رد می‌کنید؟ مسلما با چنین برخوردی، روحیه نابینایان نابود می‌شود. البته ما در حال رایزنی با مسئولان دولتی هستیم تا با اجرای کامل قانون حمایت از حقوق معلولان، از بار مشکلاتی که روی دوش افراد نابینا قرار دارد، کاسته شود.

وی همچنین خاطرنشان کرد: امیدواریم روزی برسد که هم دولتی‌ها به وظیفه قانونی خود عمل کنند و هم شرکت‌های غیردولتی و خصوصی از منظر مسئولیت‌های اجتماعی به اشتغال نابینایان و دیگر افراد دارای معلولیت کمک کنند. البته لازمه رسیدن به این هدف، این است که مسئولان دولت و بخش خصوصی، واقعا معولان و نابینایان را باور کنند و حرف‌های آن‌ها شعاری و کلیشه‌ای نباشد، نه این که هر سال در «روز جهانی عصای سفید»، همه از ظرفیت بالای نابینایان و استعداد زیاد آن‌ها در شغل‌شان تعریف کنند، ولی زمانی که پای استخدام می‌رسد و قرار است یک نابینا را در جایی مشغول به کار کنند، کارشکنی می‌کنند. این رویه‌ها نشان می‌دهد که مسئولان در عمل اعتقادی به لزوم حمایت از نابینایان و استخدام آن‌ها ندارند. 

بسیاری از خدمات اینترنتی برای نابینایان مناسب‌سازی نشده است

شادکام ضمن انتقاد از مناسب نبودن معابر شهری برای تردد نابینایان نیز گفت: یکی از مهمترین مفاد قانون حمایت از حقوق معلولان، لزوم مناسب‌سازی و دسترس‌پذیری معابر و مبلمان شهری برای عبور و مرور همه افراد دارای معلولیت از جمله نابینایان است، اما متاسفانه در بخش مناسب‌سازی معابر، اگرچه وضعیت ما نسبت به کشورهای جهان سوم بد نیست، ولی نسبت به کشورهای پیشرفته خیلی عقب هستیم؛ زیرا اگرچه در سال‌های اخیر اقداماتی در این حوزه توسط شهرداری‌ها انجام شده، اما روند انجام اقدامات بسیار کُند بوده است.

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران ادامه داد: سال‌ها است شعار دولت الکترونیک در کشورمان داده می‌شود و قرار بوده که بسیاری از خدمات عمومی به‌ویژه برای معلولان از طریق اینترنت انجام شود که نیاز به تردد در داخل شهر نداشته باشند، ولی متاسفانه بسیاری از وزارتخانه‌ها و دیگر دستگاه‌های دولتی و عمومی، با وجود این که قانون آن‌ها را مکلف کرده است که سایت خود را برای نابینایان مناسب‌سازی کنند، اما این کار را انجام نداده‌اند و بنابراین، نابینایان نمی‌توانند از خدمات اینترنتی آن‌ها استفاده کنند. فرض کنید یک نابینا بخواهد مانند سایر شهروندان از طریق اینترنت یک بلیت تهیه کند، در حال حاضر هیچ‌کدام از سایت‌های فروش بلیت برای نابینایان دسترس‌پذیر نیست و نمی‌توانند از آن استفاده کنند.

نابینایان نمی‌توانند هیچ بلیتی از اینترنت تهیه کنند 

شادکام در توضیح بیشتر درباره نحوه استفاده افراد نابینا از سایت‌های اینترنتی گفت: یک نرم‌افزار توسط یک شرکت مشاور طراحی شده است که سایت‌هایی اینترنتی را به صورت گویا می‌خواند تا نابینایان بتوانند از سایت‌ها استفاده کنند. این نرم‌افزار خدماتی را که برخی سایت‌های اینترنتی دستگاه‌های دولتی، عموم و خصوصی ارائه می‌دهند، به صورت مرحله به مرحله می‌خواند و افراد نابینا بر این اساس می‌توانند خدمات خود را دریافت کنند. البته در جاهایی از سایت که مربوط به عکس می‌شود و کاربران باید یک عکس را ببینند، اگر خود سایت‌ها برنامه‌نویسی و کدگذاری درستی داشته باشند، این نرم‌افزار می‌تواند سایت‌ها را برای نابینایان دسترس‌پذیر کنند، ولی متاسفانه هیچ کدام از سایت‌های فروش بلیت اعم از بلیت قطار، اتوبوس، هواپیما و… برای نابینایان دسترس‌پذیر نیست و به همین دلیل است که افراد نابینا نمی‌توانند از هیچ سایتی بلیت تهیه کنند. 

وی با تاکید بر لزوم دسترس‌پذیر شدن سایت‌های اینترنتی برای افراد نابینا، اظهار داشت: اگر شرایط فضای مجازی کشورمان به گونه‌ای شود که نابینایان بتوانند به‌راحتی از آن استفاده کنند، نه‌تنها افراد نابینا خدمات اینترنتی را بهتر دریافت خواهند کرد، بلکه حتی می‌توانند در این فضا برای خودشان اشتغالزایی کنند. البته در داخل کشورمان نرم‌افزارهایی برای دسترس‌پذیر شدن بخش‌هایی از فضای مجازی فارسی‌زبان برای نابینایان طراحی شده است، اما این نرم‌افزارها حتما باید مشابه نمونه‌های جهانی آن ارتقا یابد تا نابینایان هم بتوانند مانند دیگران از خدمات و مزایای اینترنت بهره‌مند شوند. 

بانک‌ها تجهیزات مخصوص نابینایان را جمع کرده‌اند

شادکام با تاکید بر این که باید خدمات حضوری و غیرحضوری به شکلی به افراد نابینا ارائه شود که کرامت انسانی آن‌ها حفظ شود، گفت: نابینایان می‌خواهند شرایط چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی، طوری باشد که بتوانند به صورت مستقل کارهای خود را خودشان انجام دهند، نه این که دائما از دیگران بخواهند که در انجام کارها به آن‌ها کمک کنند. به طور مثال، وقتی یک نابینا به یک بانک مراجعه می‌کند، اولا باید محیط فیزیکی بانک مناسب‌سازی شده باشد، ثانیا بانک‌ها باید از تجهیزات روز دنیا استفاده کنند تا وقتی یک نابینا به شعبه آن‌ها مراجعه می‌کند، خودش بتواند کار خود را انجام دهد. 

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران ادامه داد: حدود سال‌های ۹۱ و ۹۲، بعضی از بانک‌ها دستگاه‌های ویژه نابینایان را در برخی شعبه‌های خود قرار دادند، ولی متاسفانه خیلی زود آن‌ها را جمع کردند، چون دیدگاه بانک‌ها دیدگاه اقتصادی است و اگر تجهیزاتی را به شعبه‌های خود اضافه کنند، نگاهشان به آن از منظر اقتصادی است، نه اجتماعی، یعنی این وظیفه را برای خود قائل نیستند که شرایط را برای تمام معلولان از جمله نابینایان فراهم کنند که وقتی به شعبه آن‌ها مراجعه می‌کند، خودش بتواند کار خودش را انجام دهد.

وی در ادامه یادآور شد: طبق قانون، کارمندان بانک نمی‌توانند فرم‌ها و فیش‌های مربوط به مشتریان را خودشان پر کنند، حتی اگر آن مشتری نابینا باشد؛ در چنین شرایطی، وقتی یک نابینا به بانک می‌رود و مثلا می‌خواهد یک فیش را پر کند و مبلغی را از بانک بگیرد یا به شخص دیگری بدهد، به چه کسی می‌تواند اعتماد کند؟ در این صورت، یک نابینا حتما باید یکی از اطرافیان را همراه خود به بانک ببرد، خب این کار با کرامت انسانی فرد نابینا در تضاد است که ناچار است حتی برای پر کردن یک فیش ساده هم به یک نفر دیگر زحمت بدهد. 

عدالت حکم می‌کند که معلولان حقوق برابری با دیگران داشته باشند

شادکام با تاکید بر این که استفاده دستگاه‌ها و مراکز خدماتی از فناوری‌های روز دنیا می‌تواند تا حد زیادی به تسهیل شرایط برای انجام امور روزمره و اداری توسط نابینایان کمک کند، عنوان کرد: اگر همه دستگاه‌های دولتی، عمومی و خصوصی ما به‌ویژه دستگاه‌هایی که به شهروندان خدمات ارائه می‌دهند، از امکانات و تجهیزاتی که در سطح جهان برای مناسب‌سازی ارائه خدمات به افراد نابینا و دیگر افراد دارای معلولیت ساخته شده است، استفاده کنند، دیگر نابینایان و سایر معلولان، احساس نمی‌کنند که شهروند درجه ۲ جامعه ما هستند. 

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران خاطرنشان کرد: ایران جزو کشورهای عضو سازمان ملل متحد است و مجمع عمومی این سازمان، مصوبه‌ای دارد مبنی بر این که دولت‌ها مکلف هستند شرایطی را برای معلولان فراهم کنند که از فرصت برابر برخوردار باشند. علاوه بر این، جمهوری اسلامی براساس اسلام اداره می‌شود و یکی از پایه‌های اسلام عدالت است؛ طبیعتا عدالت در شرایطی برقرار می‌شود که معلولان هم مانند سایر افراد بتوانند از فرصت‌هایی که در کشور وجود دارد، استفاده کنند و اگر حقوق و امکانات پایین‌تری نسبت به سایرین برای افراد دارای معلولیت وجود داشته باشد، این عین بی‌عدالتی است. 

صدا و سیما و رسانه‌ها در زمینه فرهنگ‌سازی درباره حقوق نابینایان کم‌کاری کرده‌اند

شادکام در پاسخ به این سوال که افراد جامعه چگونه باید با نابینایان برخورد کنند که آن‌ها احساس کنند مورد ترحم قرار نمی‌گیرند، توضیح داد: درباره فرهنگ‌سازی در سطح جامعه درباره نحوه مواجهه افراد با نابینایان، اولا خود ما انجمن‌ها کم‌کاری کرده‌ایم؛ ثانیا صدا و سیما، خبرگزاری‌ها و دیگر رسانه‌ها نیز در این زمینه کوتاهی داشته‌اند. در قانون آمده است که صدا و سیما باید برنامه‌هایی را به موضوع معلولان اختصاص دهد و طبیعتا نابینایان نیز بخشی از افراد دارای معلولیت هستند و باید سهمی از صدا و سیما داشته باشند، ولی در تلویزیون ما، در ۲۴ ساعت شبانه‌روز آگهی‌های گوناگون پخش می‌شود، در حالی که صدا و سیما می‌تواند لابه‌لای این همه تبلیغات، تیزرهای کوتاهی را نیز پخش کند که در جهت فرهنگ‌سازی برای توجه عموم مردم به حقوق همه معلولان از جمله نابینایان باشد. 

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران ادامه داد: صدا و سیما می‌تواند برنامه‌هایی را تولید کند که در آن‌ها به مردم آموزش داده شود که مثلا «عصای سفید» یا «خط بریل» و چه افرادی و به چه نحوی از آن استفاده کنند. بسیاری از مردم با مسائل مربوط به افراد نابینا آشنا نیستند و حتما صدا و سیما می‌تواند در این زمینه ورود پیدا کند و فرهنگ‌سازی انجام دهد. البته لازم است که خود ما انجمن‌ها نیز بیشتر از شرایط کنونی به موضوع فرهنگ‌سازی ورود پیدا کنیم و از طریق صدا و سیما و رسانه‌ها، نکات لازم را به مردم آموزش دهیم. البته همین «روز جهانی عصای سفید» فرصت خوبی است که ما در کنار یکدیگر قرار بگیریم، اگرچه لازم است در طول سال نیز صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها به مقوله نابینایان ورود پیدا کنند و مثلا به مردم آموزش دهند که اگر یک فرد نابینا را در خیابان دیدند، چگونه باید با او برخورد کنند. 

وی در ادامه خاطرنشان کرد: به هر حال، صدا و سیما رسانه ملی است و برخی مواقع توانسته است فرهنگ‌سازی‌هایی را انجام دهد که مساله برای عموم مردم جا بیفتد، مثلا در موضوع لزوم بستن کمربند ایمنی توسط سرنشینان خودرو، فرهنگ‌سازی صدا و سیما بود که باعث شد مساله برای عموم مردم جا بیفتد. 

ایجاد فرصت برابر برای معلولان در جامعه، نیاز به عزم ملی دارد

شادکام با اشاره به برخی مفادی که در مقررات راهنمایی و رانندگی برای حمایت از حقوق نابینایان در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: براساس آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی، اگر یک فرد نابینا بخواهد از خیابان عبور کند، وقتی عصای خود را بالا می‌آورد، این کار در حکم چراغ قرمز است و خودروها حتما باید توقف کامل کنند. ولی بسیاری از رانندگان این موضوع را نمی‌دانند و رعایت هم نمی‌کنند، حتی بیشتر رانندگان اگر ببینند که یک نابینا، عصای خود را بالا آورده است، سرعت خود را بیشتر می‌کنند تا سریع‌تر رد شوند. اصلاح این رفتارها نیاز به فرهنگ‌سازی دارد که ما انجمن‌ها باید از طریق صدا و سیما و خبرگزاری‌ها تلاش کنیم و خود رسانه‌ها نیز باید در این زمینه وقت بگذراند و البته مردم عادی نیز این موضوعات را مطالبه کنند. 

قائم‌مقام انجمن نابینایان ایران ادامه داد: در بحث مناسب‌سازی معابر شهری، شهرداری‌ها موظف هستند که در پیاده‌روها از موزاییک‌های برجسته استفاده کنند تا نابینایان بتوانند به‌راحتی عبور و مرور داشته باشند. ولی متاسفانه در خیابان‌هایی که مغازه‌های زیادی وجود دارد، بیشتر فروشندگان بخشی از وسایل خود را جلوی درب مغازه می‌گذارد یا ارتفاع سایبان مغازه را کم می‌کند که باعث دشوار شدن تردد برای نابینایان می‌شود. یا در برخی پیاده‌روها خود شهرداری‌ها موانعی برای جلوگیری از عبور موتورسیکلت‌ها ایجاد کرده‌اند یا میله‌های U شکل قرار داده‌اند که این‌ها هم باعث می‌شود عبور و مرور برای نابینایان بسیار دشوار شود. بارها پیش آمده است که افراد نابینا در هنگام تردد در پیاده‌روها با این موانع برخورد کرده‌اند یا خیلی مواقع پیش آمده است که نابینایان در چاله‌هایی که شهرداری یا اداره‌های آب، برق، گاز یا مخابرات برای ایجاد یکی از تاسیسات شهری حفر کرده‌اند، افتاده‌اند، به دلیل آن که محل حفر آن چاله پوشش مناسب نداشته است.

وی در پایان گفت: قبلا در پل‌های عابر پیاده پیش آمده است که به دلیل ایمن نبودن شرایط، نابینایان از بالا سقوط کرده و فوت کرده‌اند یا حتی در مترو هم در سال‌های اولیه فعالیت آن، بر اثر اتفاقات مشابه تلفات داده‌ایم. البته شرایط ایمنی و مناسب‌سازی معابر برای عبور نابینایان نسبت به قبل بهتر شده است، اما هنوز روند به‌کندی پیش می‌رود، باید تلاش خودمان را مضاعف کنیم، یعنی دولت و شهرداری‌ها هم باید همت بیشتری کنند و البته خود مردم نیز باید همراه شوند و در مجموع باید یک عزم ملی وجود داشته باشد که نابینایان بتوانند در جامعه از فرصت برابر با سایر افراد استفاده کنند.

گفت وگو: مهرداد آلادین سایت دیده بان ایران