مافیای قدرتمند کمک‌درسی در تألیف کتب درسی هم نفوذ کرده‌است!
محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش: مافیای کتب کمک درسی از لحاظ مالی و جایگاه اجتماعی و سیاسی به قدری قدرتمند شده که حتی پیش مراجع می‌رود و توصیه‌هایی می‌گیرد که مثلاً مشق شب حذف نشود! موضوعی که چند سال پیش خبر آن منتشر و مفصلاً درباره‌اش بحث شد. آن‌ها به دنبال تثبیت مشق شب در دوره دبستان هستند، چراکه به واسطه آن بازار فروش کتب کمک درسی داغ می‌شود و آن‌ها سود هنگفتی می‌برند
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ شاید کمتر کسی بداند هزینه خستگی دانش‌آموزان از دور زدن لابه‌لای کتب کمک درسی در همین سال گذشته چیزی حدود ۲ هزارو ۵۰۰ میلیارد تومان برای ناشران بوده‌است! ناشرانی که به نظر نمی‌رسد دغدغه‌ای برای آموزش و پرورش محصلان داشته‌باشند و تنها گردش مالی حاصل از کتب کمک درسی را می‌خواهند. با دانستن این مطلب اولین سؤالی که به ذهن می‌رسد، این است اگر قرار باشد دانش‌آموزان به واسطه کتب کمک درسی آموزش ببینند چه نیازی به کتب درسی یا اصلاً رفتن به مدرسه است؟ آیا تحصیل به صورت غیرحضوری هزینه کمتری در بر نخواهد داشت؟ شیوه آموزش این روز‌ها به طور کلی تغییر کرده‌است و از هیچ شکل و شمایل واحدی برخوردار نیست. هر مدرسه یا هر معلم بنابر سلیقه شخصی خود کتاب‌های مختلفی را به شاگردانش معرفی می‌کند، اما نه صرفاً برای افزایش دانش آن‌ها بلکه با تأکید بر این مهم که عدم‌دستیابی به این کتب آن‌ها را از رسیدن به نمرات عالی در امتحانات نهایی دور خواهد کرد. تا دیروز بحث سر مافیای کنکور بود، مافیایی که به واسطه گردش مالی هنگفت، از برگزاری کلاس‌های کنکور با عناوین مختلف به یک غول در آموزش کشور تبدیل شده‌بودند، اما امروز موفقیت این غول بی‌شاخ و دم باعث شده شاهد مافیای دیگری باشیم. این‌بار، اما از سطح پایین‌تر! از مدارس و کلاس‌های درس. مافیایی که رسماً کتب درسی را دور می‌زند و ظاهراً گویا آموزش و پرورش هم زورش به مهار آن‌ها نمی‌رسد. در همین رابطه محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش گفتگوی انجام داده که مشروح آن را در ذیل می خوانید.
کتب کمک درسی به بلای جان دانش‌آموزان تبدیل شده‌است. به نظر شما چرا روز به روز تعداد کمک‌درسی‌ها بیشتر شده و کار به جایی رسیده که امروز برخی از دانش‌آموزان بیش از دو برابر کتب درسی خود کتاب کمک درسی دارند؟
مافیای کتب کمک درسی از لحاظ مالی و جایگاه اجتماعی و سیاسی به قدری قدرتمند شده که حتی پیش مراجع می‌رود و توصیه‌هایی می‌گیرد که مثلاً مشق شب حذف نشود! موضوعی که چند سال پیش خبر آن منتشر و مفصلاً درباره‌اش بحث شد. آن‌ها به دنبال تثبیت مشق شب در دوره دبستان هستند، چراکه به واسطه آن بازار فروش کتب کمک درسی داغ می‌شود و آن‌ها سود هنگفتی می‌برند. این مافیا از نقاط ضعف فرهنگی به نفع خودش استفاده می‌کند و البته فضای سوءاستفاده هم برای آن‌ها مهیاست. طبق شنیده‌ها مافیای کمک درسی از تغییرات کتب درسی خیلی زود مطلع می‌شوند، یعنی زودتر از آنکه کتب درسی وارد بازار شود و به دست دانش‌آموزان و خانواده‌ها برسد! شاید گمان کنید که این شنیده‌ها یک شایعه است، اما وقتی همزمان با ورود کتب درسی به بازار که تغییراتی هم داشته‌است، کتب کمک درسی متناسب با آن منتشر و ارائه می‌شود، بنابراین این فرضیه پیش می‌آید که مافیای کتب کمک درسی، ارتباطاتی در ساختار‌های آموزشی دارند و در جریان تغییرات کتب درسی هستند. این مافیا حریف همه شده‌است!
اگر کتب درسی ما کافی است پس چه نیاز به کمک درسی‌هاست؟
پاسخ به این پرسش مهم همه چیز را روشن می‌کند، اینکه آیا کتب درسی ما مشکل دارد یا نه. اگر مشکل دارد، پس وظیفه مهم وزارتخانه آموزش و پرورش و بخش تهیه و تدوین کتب است که این اشکالات را خیلی فوری رفع و رجوع کند تا دیگر نیازی به کمک درسی‌ها نباشد، اما اگر کتب درسی هیچ ایرادی ندارد و جامع و کامل است و همه چیز را در خود دارد، پس اصلاً کتب کمک درسی در مدارس به چه کاری می‌آید؟ وقتی که کتب درسی مشکلی ندارند و بر اساس استاندارد‌های تعریف شده، تألیف، تبیین و بررسی شده‌باشند؟! هنگام پاسخ به این سؤال، می‌توان اینطور نتیجه گرفت که حضور مافیای قدرتمند کمک درسی بر عرصه آموزش حتی اجازه بهتر شدن محتوای کتب درسی را نمی‌دهد، اگر هم کتب درسی برای دانش‌آموزان کافی است، پس این مافیا توانسته به مدارس نفوذ کند و بار اضافه‌ای بر دوش دانش‌آموزان بیندازد، که این هم جای تأمل دارد!
گاهی شاهد آن هستیم که مدارس به والدین می‌گویند کتب کمک درسی به بچه‌ها کمک می‌کند تا در امتحانات نهایی و آن سؤالاتی که مفهومی طراحی شده موفق عمل کنند. چنین حرف‌هایی این ذهنیت را ایجاد می‌کند که مافیای کمک درسی حتی در طرح سؤالات امتحان نهایی هم نفوذ کرده‌است. نظر شما در این رابطه چیست؟
متأسفانه تبلیغات کمک درسی‌ها به همین شکل انجام می‌شود که شما اشاره کردید. آن‌ها مدام القا می‌کنند تمام نکاتی که در آزمون‌های نهایی و کنکور می‌آید در کتب درسی نیست و خطاب به دانش‌آموزان می‌گویند اگر قصد موفقیت در امتحانات نهایی و کنکور را دارند و می‌خواهند نمرات قابل قبولی بگیرند، حتماً باید از کتب مکمل استفاده کنند. البته که حرفشان هم بیراه نیست! چون آن‌ها به واسطه نفوذ خود از چیز‌هایی خبر دارند که والدین و معلمان نمی‌دانند! همان نفوذ و قدرتی که در جهت درآمد بیشتر و کلان‌تر از آن استفاده می‌کنند.
منظورتان چیست که حرفشان بیراه نیست؟ یعنی تبلیغاتشان درست است؟
بار‌ها در امتحانات نهایی دیدیم سؤالاتی طرح شد که شاید پاسخ آن در کتاب درسی پیدا می‌شد، اما دانش‌آموز بدون کمک درسی نمی‌توانست از عهده پاسخش بربیاید. این یعنی آن‌ها کارشان را خوب بلدند و این پازل را طوری کنار هم می‌چینند تا دانش‌آموزان مجبور به استفاده از کمک درسی شوند.
برخی از معلمان درک کرده‌اند که دلیل وجود کمک درسی‌ها چیست، به همین دلیل تلاش می‌کنند تا به جای کتب کمک درسی، نمونه سؤالات امتحانات نهایی را با بچه‌ها کار کنند، اما عمدتاً می‌بینیم که مدیر مدرسه به معلم فشار می‌آورد حتماً از کمک درسی استفاده شود! دلیلش هم این است مافیای کتب کمک درسی برخی از مدیران مدارس و ادارات آموزش و پرورش را جزو هیئت‌مدیره خودش قرار می‌دهد تا آن‌ها هم از این گردش مالی هنگفت سود ببرند و استفاده از آن‌ها را به معلمان و دانش‌آموزان توصیه و حتی اجبار کنند!
بنابراین پای تعارض منافع در میان است که کمک درسی‌ها توانستند تا این حد جولان دهند؟
بله. وقتی گفته می‌شود تعارض منافع بسیار آسیب‌زا است، در چنین مواردی نتیجه منفی خودش را نشان می‌دهد. تعارض منافعی که کمک‌درسی‌ها را تبدیل به بخش جدانشدنی از تحصیل دانش‌آموز کرده و جز استرس و فشار‌های روحی و روانی هیچ چیزی برای او ندارد.
به غیر از وزارت آموزش و پرورش برای حذف این مافیای قدرتمند، از چه نهاد و سازمانی باید کمک بخواهیم؟
از یک سو ضعف آموزش و از سوی دیگر آگاه نبودن خانواده به مافیای کتب کمک درسی قدرت بیشتری داده‌است. اگر سازمانی مثل صداوسیما، نقش خود را به درستی در این زمینه ایفا کند و به خانواده اطلاع دهد که اصل وجود کمک‌درسی‌ها بر چه اساس است، شاید به مرور زمان شرایط دیگری رقم بخورد، اما متأسفانه می‌بینیم صدا و سیما نیز سرگرم پخش تبلیغات کتب کمک درسی شده و این تبلیغات را دقیقاً میان برنامه‌های تلویزیونی پربیننده پخش می‌کند. آن وقت خانواده می‌گوید پس حتماً این کتاب‌ها سود دارد! دانش‌آموز نیز تحت‌تأثیر مدرسه و همکلاسی‌هایش قرار می‌گیرد و همین اتفاقی که شاهدش هستیم، رقم می‌خورد.
دانش‌آموزان که باید در ۱۲ سال تحصیل خود بهترین لحظات عمرشان را سپری کنند، درگیر کتاب‌های درسی حفظی‌محور و همچنین کتب کمک درسی شده‌اند. این‌ها خلاف چیزی است که برایش در نظام تعلیم و تربیت هدف‌گذاری کردیم. به نظر شما چنین پیشامدی نشئت گرفته از نوع آزمون‌هایی نیست که دانش‌آموزان را درگیرش کرده‌ایم؟
به نظر من مافیای کمک درسی همه این‌ها را تشدید کرده و در این روند پیش آمده اثرگذار بوده‌است. این مافیا نه‌تن‌ها در نوع آزمون بلکه حتی در نحوه تدوین کتب درسی هم تأثیر گذاشته و توانسته با نفوذ خود، همه چیز را به بازی بگیرد.
یک زمانی امتحانات از اول ابتدایی تا یازدهم، داخلی برگزار می‌شد. یعنی معلم براساس آموزشی که می‌داد، آزمون می‌گرفت و تأثیر مدرسه، معلم، کلاس و خانواده در نمره کسب شده بسیار بالا بود. این کار در جهان امروز و در کشور‌های پیشرو در آموزش دیده می‌شود. مثلاً در کشور فنلاند فقط یک امتحان هماهنگ برگزار می‌کنند که آن هم در پایه دوازدهم و به صورت یک آزمون جامع است. آزمونی که از تمام درس‌ها گرفته می‌شود و نمره دیپلم را تعیین می‌کند، همین آزمون برای ورود به دانشگاه نیز مدنظر قرار می‌گیرد؛ یعنی دانش‌آموزان در ۱۱ سال تحصیل خود، هیچ استرسی را بابت آزمون جامع نخواهند داشت. کاری که تنها در فنلاند اجرا نمی‌شود، بلکه در تمام کشور‌های پیشرفته به همین صورت است.
از اولین‌باری که خبر حذف کنکور را شنیدم، نزدیک به ۲۰ سال می‌گذرد، اما نه‌تن‌ها کنکور حذف نشد، بلکه سه کنکور دیگر هم به عنوان امتحانات نهایی اضافه شد! این موضوع، باعث تعدد کتاب‌ها شده و ذهن دانش‌آموز را در بمباران درسی خسته می‌کند. متأسفانه میانگین کتب درسی دانش‌آموزان در مقاطع مختلف تحصیلی ۱۰ کتاب است، حداقل پنج کتاب کمک درسی هم به آن اضافه می‌شود، البته اگر دانش‌آموزی موفقیت خود را در گروی درس خواندن بدانند تعداد کتاب‌هایش بیشتر می‌شود. همین مسئله سبب می‌شود که بچه‌ها از درس زده شوند. بدتر اینکه درگیری آن‌ها با کتاب‌های مختلف و زمان زیادی که باید صرف حفظ سطر به سطر این کتاب‌ها کنند، فرصتی برای مهارت‌آموزی و آمادگی آن‌ها برای حضور در جامعه و بازار کار باقی نمی‌گذارد.
ممنون از توضیحات خوب شما، لطفاً اگر در پایان نکته‌ای وجود دارد که سؤال در رابطه با آن پرسیده نشده‌است، بفرمایید.
ما الان بحث انتخاب وزیر را داریم. مشکلات نظام آموزش و پرورش کشور زیاد است و نیازمند تغییر و تحول عمده است. خواهش من این است که وزیر جدید و معاونین ایشان، ساختار‌های ناکارآمد و قدیمی را از بین ببرند و از تجارب کشور‌های پیشرو در آموزش استفاده کنند. متأسفانه ساختارهایی، چون باب شدن استفاده از کتب کمک درسی و دیگر مشکلات فقط و فقط به سود سهامداران و ناشران آن تمام می‌شود و هیچ فایده‌ای برای آموزش و پرورش و محصلان ندارد. ما نیازمند تحقیق دقیق، عمیق و گسترده هستیم و باید عزم جدی و کافی برای تغییر و تحول وجود داشته باشد. تا زمانی که این خواست و عزم وجود نداشته باشد، تغییر وزیر نمی‌تواند کمکی کند.
