به خود و دیگران برچسب نزنیم

به گزارش خبرنگار اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی دیده بان ایران؛ تو خیلی آدم خنگی هستی.... همیشه شبیه آدمای چلمنگ رفتار می کنی... از بس بی عرضه هستی موجب شرمساری می شوی... تو خیلی خالی بندی و همیشه گنده بافی می کنی.... از بس دروغ میگی شبیه چوپان دروغگویی... من خیلی احمق و ساده ام.... من آدم بدبینی هستم.... همیشه از بس دست و پا چلفته رفتار کرده ام که شبیه دلقک ها  شده ام...

در جامعه به کرات مشاهده شده است که افراد خیلی از صفات و ویژگی ها را به راحتی به یکدیگر نسبت می دهند به عبارتی به همدیگر برچسب های منفی می زنند. خیلی از این برچسب زنی ها در ابتدا جنبه شوخی و فان دارد اما تکرار این شوخی آهسته آهسته موجب می شود که آن ویژگی در فرد تثبیت شود و از آن پس افراد را با فلان ویژگی خطاب کنند. گاهی افراد به خودشان برچسب می زنند. هر دوی این موضوع  از نظر روان شناسی، اخلاق و جامعه به شدت رد شده است. 

حمیرا ورمقانی، دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی بالینی در خصوص اینکه صفتی را به خود و دیگران نسبت دهیم، به خبرنگار دیده بان ایران گفت: «گاهی افراد در شرایط خاصی به دلایلی رفتاری از خود بروز می دهند که همیشگی نیست و نهایتا یک یا چند بار آن رفتار از او سر زده است. پس شما نمی توانید ویژگی که در فرد وجود ندارد، یا این آن ویژگی برداشت شماست و یا فقط به دفعات بسیارکم از او این رفتار را مشاهده کرده اید جز صفات اصلی شخصیتی او قلمداد کنید و به او برچسب آن رفتار یا صفت را بزنید.»

ورمقانی خاطر نشان کرد: «برچسب زنی یعنی یک ویژگی و صفت را به خود یا دیگران نسبت دهیم به طوری که آن فرد را با آن ویژگی در ذهنمان می شناسیم. در برچسب زنی معمولا احترام، رعایت حقوق فرد مقابل، رعایت اصول مذاکره و رابطه و بسیاری از اصول اخلاقی رعایت نمی شود. به علت عدم وجود موارد مثبت در برچسب زنی، افراد حس منفی به فرد برچسب زننده پیدا می کنند. گاهی فرد برچسب زننده از ناراحت شدن طرف مقابل تعجب می کند و می گوید من که قصد بدی نداشتم و فقط خواستم تو را از این موضوع آگاه کنم. بله گاهی دیده شده که فرد برچسب زننده هدف منفی ندارد اما به دو دلیل دست به این کار می زند. اول به این دلیل که آگاهی مناسبی از اصول انتقاد ندارد و دلیل دوم اینکه فرد در آن لحظه ممکن است متوجه تبعات برچسب زدن نباشد.»

این روانشناس اظهار کرد: «افراد با توانایی های متفاوتی در نقش های فردی، خانوادگی و اجتماعی حضور می یابند. گاهی آرام و درون گرا هستند و گاهی برون گرا. گاهی افراد به طور سریعی کارها را انجام می دهند و گاهی به طور آرام؛ به طور کلی همه افراد یکسان نیستند و هر کسی دارای ویژگی های متفاوتی می باشد. نمی توان از همه افراد انتظار داشت شبیه خودمان باشند یا همگی یکسان رفتار کنند. تفاوت های فردی یک مبحث مهم در روان شناسی است که بر اساس آن بسیاری از نظریه های مهم درمانی شکل گرفته است. بنابراین این موضوع نشان دهنده وجود تفاوت های فردی و اهمیت آن ها در رابطه بین افراد است.»

ورمقانی افزود: «از طرفی گاهی افراد در شرایط خاص به دلایل مختلف رفتاری از خود بروز می دهند که همیشگی نیست و نهایتا یک یا چند بار آن رفتار از او سر زده است. پس شما نمی توانید ویژگی که در فرد وجود ندارد، یا این آن ویژگی برداشت شماست و یا فقط به دفعات بسیارکم از او این رفتار را مشاهده کرده اید جز صفات اصلی شخصیتی او قلمداد کنید و به او برچسب آن رفتار یا صفت را بزنید.»

وی ادامه می دهد: «در بدترین حالت حتی اگر فرد چنین رفتار و صفتی را داراست به شدت از برچسب زدن پرهیز کنید زیرا در برچسب زدن شما یک ویژگی را به ویژگی شخصیتی فرد نسبت می دهید. به این دلیل که صفات شخصیتی تا حد امکان ثابت هستند و قابل تغییر نیستند.»

ورمقانی تاکید می کند: «از برچسب زنی خودداری کنید و به جای آن به توصیف رفتار به عنوان عامل بیرونی بپردازید که قابل تغییر است. برای مثال دوستتان به شما دروغی گفته است بهتر است به جای برچسب زدن و گفتن "تو همیشه دروغگویی" که یک ویژگی شخصیتی غیرقابل تغییر است به او بگویید که "این رفتار من را اذیت می کند". این جمله معمولا حس منفی به دوستتان نمی دهد اما جمله اول کاملا حس منفی در دوستتان ایجاد می کند.»

این دانشجوی دکتری تخصصی روان شناسی بالینی تصریح کرد: «از مهم ترین تبعات برچسب زنی کاهش اعتماد به نفس در فرد مقابل، برهم خوردن روابط بین فردی، شکل گیری هیجانات منفی و شکل گیری نوعی عادت به قضاوت منفی است. آنچه در سلامت روان افراد نقش مهمی ایفا می کند پذیرش خود است. زیربنای پذیرش خود، اعتماد به نفس فرد و داشتن رضایت از خود می باشد. با هر بار برچسب زدن، فرد اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و در پذیرش خود دچار مشکل می شود. پژوهش ها نشان داده اند افرادی که از خود پذیرش بالایی ندارند، معمولا از سلامت روان و رضایت از زندگی چندان مناسب و خوبی برخوردار نیستند. بنابراین بهتر است با تبعات برچسب زنی آشنا شده و در ادامه هرگاه وسوسه شدید که از این رفتار استفاده کنید لحظه ای درنگ نمایید و به رفتار خود فکر کنید.»

او خاطر نشان کرد: «در بالا به این موضوع  اشاره شد که گاهی افراد خودشان به خودشان برچسب می زنند. به عبارتی به سرزنش، تخریب و پایین آوردن خود دست می زنند. معمولا یکی از مهم ترین علل انجام این رفتار وجود اضطراب از ارزیابی منفی شدن توسط دیگران می باشد. برای رفع این مشکل یک راه کاربردی می تواند این باشد که سه نفر از مهم ترین و نزدیک ترین افرادی که به آن ها اعتماد دارید و در رابطه با شما صادق و صمیمی هستند پیدا کنید و از آن ها درباره ویزگی هایی خودتان سوال کنید و ارزیابی کنید که نظر آن ها نسبت به شما در مورد این ویژگی ها چگونه است؟»

ورمقانی در پایان به افرادی که معمولا مورد برچسب زنی قرار می گیرند، اشاره ای کرد و گفت: «هر گاه در این موقعیت قرار گرفتید به جای تجربه و بروز واکنش و هیجان منفی به دو سوال زیر پاسخ دهید:

•  فرد برچسب زننده معمولا چه نوع سبک رفتاری در رابطه با شما دارد؟

•   شما چگونه رفتار کرده اید که فرد مقابل دست به رفتار برچسب زنی زده است؟

اگر پاسخ به سوال اول این بود که این فرد همیشه و همه جا سعی در انتقاد غیراصولی از دیگران و شما را دارد، جای نگرانی نیست و مشکل از زاویه شما نمی باشد. هم چنین در ارتباط با سوال دوم اگر پاسخ شما طوری بود که نشان گر عمل و رفتار خاصی در شما نبوده، باز هم همان پاسخی به دست می آید که در سوال اول بوده است. ممکن است در زندگی شما افرادی وجود داشته باشند که در برچسب زدن مهارت زیادی داشته باشند به طوری که با هر نقض کوچک دست به برچسب زنی بزنند. این افراد را چندان جدی نگیرید.اما چنانچه پاسخ به این دو سوال نشان دهنده رفتار غیراصولی و نامناسب شما می باشد بهتر است از طریق یادگیری اصول رفتاری سعی در اصلاح رفتار خود نمایید. بهتر است به جای این که به خودتان برچسب جدیدی مبنی بر این که من ضعیف هستم و دیگران درست می گویند، بزنید به خودتان بگویید ممکن است تا به امروز من این گونه بوده باشم اما از امروز در تلاش هستم که طوری دیگر رفتار کنم، فراموش نکنید تمام انسان ها حاصل آن چیزی هستند که خودشان انتخاب می کنند. این را فراموش نکنید که شما شایسته بهترین انتخاب ها هستید.»

نوگل تاجدوزیان