افزایش 45درصدی شکایت از ساخت‌وسازهای غیرمجاز
ساخت‌وسازهای غیرمجاز در خلازیل پیش‌تر هم صورت می‌گرفت و شهرداری برخی از آنها را تخریب کرده بود. این‌بار اما سناریو براساس پیش‌فرض‌های شهرداری پیش نرفت. در این میان دو سوال اساسی افکارعمومی را درگیر خود کرده است؛ اول اینکه آیا نحوه تخریب ساختمان اصولی بود؟ و دوم اینکه چرا پیش‌تر برای تخریب این ساختمان‌ها اقدام نشد؟
به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ زدوخورد بالا گرفته بود، قمه و چاقو روی سر مرد، چند رد باقی گذاشته بودند. ۲۵بخیه، روی سروصورت مرد باقی ماندند. ضاربین در محله خلازیل دستگیر شده بودند. گفته بودند مرد در مبارزه با فساد شاخص بوده است. ۵روز بعد از این حادثه چاقوکشی، مرد از کارش برکنار شد، دلیل برکناری قوی‌بودن احتمال خودزنی بود. مرد، شهردار ناحیه ۳ منطقه ۱۹ شهرداری تهران بود. همان جایی که ۱۵مردادماه امسال، درست یک‌سال و سه‌ماه بعد از حادثه قمه‌کشی، چند ساختمان در آن فرو ریخت و 5نفر را زیر آوار کشت.
8بهمن‌ماه پارسال 54واحد تجاری غیرمجاز در خلازیل تخریب شد. مساحت 54واحد، 4هزار و 300مترمربع بود. 12تیرماه امسال، 170واحد ساختمانی در خلازیل تخریب شد. در زمینی به مساحت 100هزار مترمربع مشتمل بر اراضی موقوفه، فضای سبز و 23ساختمان 7طبقه. آنطور که دادستان تهران، علی صالحی گفته بود، تمام این واحدها به‌صورت غیرقانونی ساخته شده بودند. 15مردادماه امسال نیروهای شهرداری در خیابان شکوفه، در شهرک احمدیه منطقه 19 حضور پیدا کردند. هدف آنها تخریب ساخت‌وسازهای غیرایمن خلازیل بود. این‌بار اما سناریوها مانند دفعات قبل پیش نرفت. 5ساختمان با هم پایین آمدند و 5نفر را کشتند. اتفاق رخ‌داده در ناحیه3 منطقه 19 -همان جایی که شهردارش، مدعی زدوخورد با متخلفان شده بود- به عقیده برخی مانند یکی از اعضای شورای‌شهر تهران، بهشت ساخت‌وسازهای غیرمجاز است. نیمه مردادماه، 5ساختمان روی سر هم در خلازیل آوار شدند، در محله شهید کاظمی که به شهرک احمدیه معروف است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این محدوده 151پلاک بافت فرسوده دارد، در زمینی با مساحت حدود 16هزار مترمربع. مالکیت اراضی در این محدوده موقوفه است و حدود 14هزار پلاک موقوفه مروی است. سازمان نوسازی شهرداری تهران در گزارشی محدوده خلازیل را یکی از پهنه‌ها و نقاط هشداردهنده دانسته است. در این گزارش تاکید شده که در این محدوده در موضوع ساخت‌وساز به‌ویژه در محدوده نعمت‌آباد، نظارتی وجود ندارد. «عدم مشارکت بین اداره اوقاف مروی و شهرداری برای تعیین‌تکلیف محدوده خلازیل و اقدامات مقطعی با ماهیت تثبیت خلازیل توسط مدیریت‌شهری» هم از دیگر رویه‌های جاری هشداردهنده در خلازیل عنوان شده است.
ساخت‌وسازهای غیرمجاز در خلازیل پیش‌تر هم صورت می‌گرفت و شهرداری برخی از آنها را تخریب کرده بود. این‌بار اما سناریو براساس پیش‌فرض‌های شهرداری پیش نرفت. در این میان دو سوال اساسی افکارعمومی را درگیر خود کرده است؛ اول اینکه آیا نحوه تخریب ساختمان اصولی بود؟ و دوم اینکه چرا پیش‌تر برای تخریب این ساختمان‌ها اقدام نشد؟ علیرضا فخاری، استاندار تهران، دیروز شنبه 21مردادماه در نشست خبری ابعاد تازه‌ای از اتفاق را روشن کرد: «همین ساخت‌وسازهای غیرمجاز نیز درنهایت موجب بروز حادثه تلخ منجر به فوت 5نفر در خلازیل شد. این ساخت‌وسازها صورت نگرفته مگر با کوتاهی‌ای که در کنار آن صورت گرفته باشد، چشم‌پوشی از قانون دلیل عمده این ساخت‌وسازهاست. برهمین‌اساس از قوه‌قضائیه خواسته‌ایم پرونده‌ای شکل گیرد و بی‌تردید مسببان این حادثه مؤاخذه خواهند شد.» استاندار تهران گفته است: «این حادثه قابل بررسی است که قطعاً به صورت کارشناسی بررسی می‌شود. توجیهی ندارد که برای تخریب یک ساختمان، چهار ساختمان آن‌طرف‌تر هم تخریب شود؛ این نشان از بی‌تدبیری و عدم رعایت ضوابط تخریب است. سایر ساختمان‌ها نیز در این محدوده در معرض تخلف قرار گرفته‌اند که باید رسیدگی دقیقی انجام شود.» صحبت‌های استاندار تهران، ابهام درباره تخریب غیراصولی ساختمان‌ها را برطرف کرد. علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی و تعدادی از همکارانش، گزارشی درباره تخریب 5ساختمان تهیه کردند. یافته‌های گزارش آنها هم صحبت‌های استاندار و برخی از کارشناسان را تایید می‌کند. او در گفت‌وگو با روزنامه «هم‌میهن» درباره ویژگی‌های زمین خلازیل و ساخت‌وسازها توضیح می‌دهد: «این محدوده خلازیل در یک زون جنوبی تهران با ساختگاه و شرایط خاک نرم بوده که محل جریان آب قنوات شهر تهران بوده، همچنین پیش‌تر در آمار سال ،۱۳۸۵ یک روستایی بوده و هنوز به منطقه ۱۹ ملحق نشده بود. چنین زمینی با خاک نرم محسوب می‌شود که در مواقع زلزله هم پرریسک هستند. این ناحیه در منطقه۱۹ درست در پهنه فرونشستی زمین با نرخ بالای 10سانتی‌متری در سال قرار می‌گیرد، بنابراین منطقه به‌طور بالقوه پرخطر است. باید توجه داشت که از مجاورت جنوبی این ناحیه گسل شمال رد می‌شود و طبق بررسی‌هایی که کردم در شعاع ۵۰ کیلومتری اطراف این ناحیه، بالای ۹۰زلزله در 15سال اخیر رخ داده است.» او می‌گوید این صحبت‌ها یعنی این منطقه به‌طور بالقوه خطرات بالایی دارد و ساخت‌وساز در آن هم باید متناسب با این خطرات، مقررات سختگیرانه‌ای داشته باشد.» بیت‌اللهی تاکید می‌کند که این ساختمان‌ها استحکام کافی نداشتند: «تصاویر ماهواره‌ای اواخر تابستان ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که نزدیک ۱۵۰هزارمتر یا ۱۵هکتار زمین در محدوده خلازیل خالی است اما در فروردین‌ماه ۱۴۰۲ مشاهده می‌شود که تمام این زمین‌های خالی، ساخته شدند و ما برآوردمان این است که ۱۵۰ساختمان ساخته شده باشند؛ ساختمان‌های 7، 8 و 9طبقه که هرچقدر ارتفاع ساختمان بیشتر باشد، آسیب‌پذیری هم بیشتر است.»
خلازیل چگونه خلازیل شد؟
جمع‌آوری ضایعات آهن نخستین‌بار به فکر یکی از مهاجران ساکن شهر تهران در سال 65 افتاد. او کامیون کوچکی تهیه کرد و شروع به جمع‌آوری ضایعات کرد. ضایعات در آن‌زمان در گودال‌های حاشیه، جایی که امروز به خلازیل معروف است، انبار می‌شدند. گودال‌ها پر می‌شدند و مهاجر که نامش اسد بود، رفته‌رفته آنها را می‌فروخت. وقتی اسد کاروبارش سکه شد، باقی مهاجران هم به او پیوستند. گودال‌های خلازیل رفته‌رفته انبار ضایعات آهن شدند و هریک حصاری دور انبار خود کشیدند و بازار ضایعات آهن را شکل دادند. گاراژداران و انبارداران اما به‌دلیل اینکه اغلب در زمین‌های موقوفه ساکن شده بودند، مجبور به اجاره زمین خود از اداره اوقاف شدند.
این روایتی است که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران بهار 1401، در پژوهشی با عنوان: «شناسایی مسائل و مشکلات محله خلازیل جنوبی در منطقه 19 و تدوین برنامه اجرایی» از نحوه شکل‌گیری خلازیل داشته است. این پژوهش، خلازیل را محدوده‌ای با بیش از 150هکتار در جنوب غربی پایتخت دانسته که از بزرگراه آیت‌الله سعیدی در شمال منطقه 19 آغاز شده و به بزرگراه آزادگان در جنوب منطقه منتهی می‌شود. در بخش دیگری از پژوهش تاکید شده که توسعه نامتوازن در خلازیل به ایجاد 86هکتار ضایعات‌فروشی و حدود 10هزارنفر شاغل، مستقیم و غیرمستقیم در محدوده منجر شده است. خلازیل از دیدگاه نویسندگان این پژوهش یک‌دهستان و یک‌روستا در شهرستان تهران در بخش آفتاب است و یک سکونتگاه انسانی است تا یک محدوده فعالیتی در داخل شهر تهران. موضوع ساخت‌وسازهای غیرمجاز در خلازیل موضوع امروز و دیروز نیست، یک پژوهش با عنوان «ساماندهی بافت‌های مسئله‌دار شهری»، خلازیل را دارای 16ذی‌نفع اصلی دانسته و مهم‌ترین ذی‌نفع را شهرداری منطقه معرفی کرده است: «نتایج پژوهش حاکی از آن است که شهرداری منطقه19، موقوفه مدرسه مروی، کسبه خلازیل و شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران بیشترین قدرت را دارند. نتایج دیگر نشان می‌دهد که سازمان نوسازی شهر تهران، معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری منطق 19تهران، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران، معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران بیشترین قدرت در شبکه اجتماعی ذی‌نفعان را دارند.» این پژوهش نتیجه گرفته، ذی‌نفعان اصلی که ازقضا دارای بیشترین قدرت هم هستند، باید محوریت اقدامات را برعهده بگیرند؛ موضوعی که به‌نظر می‌رسد تاکنون جدی گرفته نشده است. نفیسه آزاد، جامعه‌شناس شهری در میان تمام منازعات شکل‌گرفته درباره خلازیل نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «حالا خانه‌های غیرمجاز خراب شده‌اند، آدم‌ها مرده‌اند و خلازیل به حیات خودش ادامه می‌دهد، شهرداری تهران همه مسئولیت را در خلازیل زیر عنوان بزرگ مبارزه با مافیا پنهان کرده است. خلازیل چاه‌‌سیاهی است از میدان بزرگ تهران، فهمیدن خلازیل بدون فهمیدن ایران‌مال امکان ندارد.»
مقصر ترمیت بود؟
ترمیت یا ترمایت، روشی است که به‌گفته تورج فرهادی، شهردار منطقه19 برای تخریب ساختمان‌ها استفاده شده بود: «عده‌ای از افراد به‌صورت اجاره‌ای در محل مستقر شده بودند و تشخیص فرمانده این بود که به محله کناری برویم و آنجا چون خلوت بود و سکونتی وجود نداشت، ترمیت‌گذاری را در ساختمان‌هایی که قابلیت داشتند، انجام دادند تا پایه‌ها ذوب و ساختمان‌ها تخریب شوند.» بیت‌اللهی حالا به همین روش تخریب نقدهایی وارد می‌کند: «اصلی‌ترین سهل‌انگاری صورت‌گرفته، تخلیه‌نشدن این محدوده بوده است. ظاهراً این استنباط می‌شود که با استفاده از متریال‌های گرمازا مثل ترمیت، این ساختمان‌ها ارتجاعی ندارند. ترمیت دور ستون‌های فولادی می‌ریزند و با دمای بسیار بالایی که تولید می‌کند، تعدادی از ستون‌ها را می‌برند به‌این‌دلیل که هم ساخت‌وساز ادامه پیدا نکند، هم اینکه تخریب راحت‌تر انجام شود. به‌همین‌دلیل هم ساختمان‌های ضعیف‌شده، در اثر ضربه ساختمان‌های مجاور نمی‌توانند پابرجا بمانند. استنباط من این است که ساختمان پنجم که ریزش می‌کند ازقبل برای تخریب آماده‌سازی شده بود، چون تضعیف شده بود با تکانی از ساختمان مجاور، فروریزش می‌کند.» او تاکید می‌کند که در بازدیدها ستون‌های شکسته‌شده، تخریب‌شده و آماده‌شده برای تخریب را دیده است. به گفته بیت‌اللهی: «ترمیت، روش غیرعلمی و منسوخی نیست، اما الزاماتی دارد. در دنیا به روش‌های مختلفی یک ساختمان را تخریب می‌کنند، مثلا ساختمان‌هایی که اطراف‌شان خالی‌است با انفجارات کنترل‌شده، ساختمان به درون خودش فروریزش می‌کند. در روش کشش، چون ساختمان را به یک‌سمت می‌کشیم، ساختمان واژگون می‌شود، واژگونی ساختمان به ساختمان‌هایی که مجاور هم هستند، ضربه می‌زند و باتوجه به اینکه ساختمان‌ها کیفیت خوبی هم ندارند، متاسفانه منجر به فروریزش ساختمان آخری می‌شود.» او می‌گوید گاهی ساختمان‌ها با استفاده از نیروی کارگری تخریب می‌شوند که این‌روش آخر، طولانی و خسته‌کننده است: «گاهی تخریب را با استفاده از نیروی کارگری انجام می‌دهند، این‌روش کند است و ازطرفی تجهیزات کافی برای تخریب متاسفانه نداریم و در چنین شرایطی اگر تخریب به‌صورت گسترده است -به این صورت که ساختمان مجاور هم باید تخریب شود- استفاده از روش کششی اشکال ندارد، اما به‌شرطی‌که کلاً منطقه را تخریب کرده باشیم.» اتفاقی که در حادثه خلازیل رخ نداد و به بحران تبدیل شد.
ساختمان‌های بلند که مثل آنها در خلازیل کم نیست، چگونه از زمین سردرآوردند؟ روایت‌ها دراین‌باره متفاوت است. مثلا شهردار منطقه19 در جلسه شورای‌شهر تهران گفته است: «در روزهای اغتشاشات، مافیای ساخت‌وساز غیرمجاز با قدرت نفوذ خود و در دسترس داشتن سیستم‌های خود، باعث عدم هماهنگی و انسجام بین سیستم‌های ما می‌شدند.» این صحبت‌ها آبان‌ماه پارسال هم تکرار شده بود. این‌بار از زبان مطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران، او به رسانه‌ها گفته بود: «در اغتشاشات اخیر، آسیب‌های ثانویه و غیرمستقیمی علاوه بر خسارت‌های مالی و مستقیم داشتیم که ازجمله آنها ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم شهر تهران است. او تاکید کرده بود در همین ایام شاهد ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم مناطق ۵، ۱۹، ۱۸و... بودیم که در مرادآباد منطقه ۵ عملیات جدی اتفاق افتاد و با هماهنگی دستگاه قضایی و ورود دستگاه انتظامی، تخریب این ساخت‌وسازها انجام شد. برخی افراد سودجو شاید تصور کنند این اغتشاشات باعث‌شده نظارت نباشد؛ بی‌تردید تصور اشتباهی است و برخورد قاطع با ساخت‌وسازهای غیرمجاز انجام خواهد شد.» مهدی عباسی، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای‌شهر تهران همان‌زمان در واکنش به این اتفاق، به یکی از رسانه‌ها گفته بود: «در مصاحبه‌های قبلی من هم ذکر شده، نیروهای شهرداری به تمام تکالیف خود عمل نکردند اما شرایط حاکم بر جامعه و عدم حمایت کافی از نیروهایی که در شهرداری وجود دارند، همچنین ابزار و روش افرادی که ساخت‌وساز انجام می‌دهند مثل اجیرکردن افراد، مظلوم‌نمایی و استفاده از سالمندان و کودکان، ابزاری است که گاهی دست ماموران شهرداری را می‌بندد. اما من خودم از افرادی هستم که معتقدم شهرداری باید در این عرصه با قدرت بیشتری جلوگیری می‌کرد تا بعدا به تخریب منجر نشود. او تاکید کرده بود: نیروی شهرداری هم در محاسبه شخصی و درونی، قدرت خودش را در مواجهه با موضوع محک می‌زند و می‌بیند که اکنون در این شرایط اگر بخواهد جلوی این‌کار را بگیرد چه حجمی از حمایت از او اتفاق می‌افتد، چه حمایت انتظامی، چه قضایی. وقتی این حمایت‌ها را نمی‌بیند طبیعی است که قدرت کافی برای اجرا و پیشگیری از تخلف را نخواهد داشت.» مهدی عباسی، 30خردادماه امسال هم باردیگر از ساخت‌وسازهای صورت‌گرفته در منطقه 19 گفته بود: «ساخت‌وسازهای غیرمجاز رخ‌داده در منطقه 19 این سوال را ایجاد می‌کند که چگونه چنین اقدامی در فضایی که از انظار عمومی دور نیست، رخ می‌دهد؟ ساختمانی ۱۰طبقه با 100درصد اشغال، ساخته می‌شود. در گذشته، خلاف‌ساختمانی نهایتا در حد ساخت اتاقکی در پشت‌بام بود که افراد برای درگیری پیدا نکردن با ماموران شهرداری، بسیار ضربتی، با فوریت و حتی شبانه اقدام به انجام این‌کار می‌کردند اما حالا شاهد آن هستیم که ۱۰طبقه ساختمان به همین سادگی و سهولت و به‌طور غیرمجاز ساخته شده و هیچ واکنشی به آن ازسوی هیچ‌مسئولی صورت نگرفته؛ این یعنی در شهرداری کوتاهی شده است.»
ساخت‌وسازهای غیرقانونی تازه
قانون، ساخت‌وسازهای غیرمجاز در شهر را پیش‌بینی کرده و برای مقابله با آن وظیفه‌ای روی دوش شهرداری گذاشته است. در ماده 100 قانون شهرداری‌ها تاکید شده که مالکین اراضی و املاک واقع در محدوده شهر یا حریم آن، باید قبل از هر اقدام عمرانی یا تفکیک اراضی و شروع ساختمان، از شهرداری پروانه بگیرند. شهرداری می‌تواند از عملیات ساختمانی ساختمان‌های بدون‌پروانه یا مخالف مفاد پروانه به‌وسیله مأمورین خود -اعم از آنکه ساختمان در زمین محصور یا غیرمحصور واقع باشد- جلوگیری کند. همچنین در مواردی که شهرداری مکلف به جلوگیری از عملیات ساختمانی است و دستورش اجرا نشود، می‌تواند با استفاده از مأموران اجرائیات خود و در صورت لزوم مأموران انتظامی، برای متوقف‌ساختن عملیات ساختمانی اقدام کند. بهروز شیخ‌رودی، کارشناس اقتصاد شهری است، او در گفت‌وگو با «هم‌میهن» وظایف ذاتی شهرداری در حوزه تخریب ساخت‌وسازهای غیرمجاز را گوشزد می‌کند و می‌پرسد که شهرداری برای خلازیل چه کرده است؟ «رئیس شورای‌شهر به‌جای اتخاذ سیاست درست و اعمال نظارت بر شهرداری از ساخت‌وسازهای دهه90 در مرتضی گرد صحبت می‌کند، حال آنکه الان مرتضی گرد، بخشی از حریم و دارای دهیاری مستقل و شورای روستاست و مسائلش به شهرداری تهران و آقای چمران ربطی ندارد. آقای چمران به‌جای خاطره گفتن از مرتضی گرد که مسائلش به شورا و شهرداری تهران ارتباطی ندارد، بگویند درباره ساخت‌وساز غیرمجاز در خلازیل چه کرده‌اند و اعمال نظارت ایشان و همکاران شان در شورای ششم چه دستاوردی برای شهر داشته است؟» آیا ساخت‌وسازهای غیرمجاز در شهر تهران فقط در بازه زمانی بعد از اعتراضات شهریورماه 1401 بیشتر شده است؟ شیخ‌رودی تحلیل دیگری دارد. او به پیام‌های سامانه 137 استناد می‌کند و می‌گوید: «وقتی به تعداد پیام‌های ثبت‌شده شهروندان تهرانی در اعتراض به ساخت‌وساز غیرمجاز نگاه می‌کنیم، می‌بینیم تعداد پیام‌های ثبت‌شده در مردادماه 1400 یعنی آخرین روزهای مدیریت شهری دوره پنجم، برابر با یک‌هزار و 925پیام است که این رقم در مردادماه سال 1401 و دوره مدیریت زاکانی بر شهرداری، به 2هزار و 799پیام رسیده است، این رشد 45درصدی از شدت ساخت‌وساز غیرمجاز در شهر تهران با استناد به تعداد شکایت شهروندان از ساخت‌وساز غیرمجاز در تماس با سامانه 137 غیرقابل‌انکار است. زاکانی که ادعای میراث گذشتگان بودن ساخت‌وسازهای غیرمجاز را مطرح کرده، خوب است بگوید این 45درصد رشد شکایت شهروندان تهرانی از ساخت‌وساز غیرمجاز در شهر در سال نخست مدیریتاش، اگر دستاورد او نیست پس کار چه‌کسی است؟» وقتی جواد هاشمی، شهردار ناحیه 3 منطقه 19 مجروح شد، شهردار تهران به عیادت او رفت. روایت‌های رسمی می‌گفتند، او هنگام ماموریت مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز با ضربات چاقو از ناحیه سر به‌شدت مجروح شده است. مطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران آن‌زمان گفته بود: «هاشمی در پاکدستی و جدیت در مقابله با فساد از مدیران شاخص شهرداری تهران است. برای سلامتی ایشان دعا کنیم.» علیرضا زاکانی، شهردار تهران هم اردیبهشت‌ماه پارسال در توئیتی نوشته بود: «برای سلامت آقا سیدجواد هاشمی همکار شجاع و سربلند منطقه ۱۹ که ناجوانمردانه با قمه به او حمله شد، دعا می‌کنم و شخصا تا پایان پیگیر مجازات عاملان خواهم بود. این حوادث عزم ما را در اجرای قانون و مبارزه با فساد استوارتر خواهد کرد.» هاشمی مدتی بعد از اتفاقی که برایش افتاد، برکنار شد و باشگاه خبرنگاران جوان درباره‌اش نوشت: «با روشن شدن موضوع و اعلام پزشکی‌قانونی مبنی بر خودزنی، از کار برکنار شد.»
منبع: هم میهن
