یک جامعه شناس: بانوی اول دولت باز تولید فضای قبل از انقلاب است

به گزارش سایت دیده بان ایران؛ از خبرهای چالشی این روزها، بدون شک به کنگره‌ای برمی‌گردد که روز جمعه گذشته با حضور مهمانانی از 96 کشور دنیا با عنوان کنگره زنان تاثیرگذار در تهران برگزار شد. فهرست بلندبالای نقدهای اخیر از شفاف نبودن اسامی مهمان‌ها و دلایل دعوت آنها تا میزان هزینه‌ها و ضرورت برگزاری در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها مطرح شد. با این حال برخی‌ها هم نسبت به مسائل نژادپرستانه و جنسیت‌زده مطرح شده در شبکه‌های اجتماعی که در قالب نقد مطرح می‌شد، واکنش‌هایی داشتند. همه این موضوعات در گفت‌وگو با سیمین کاظمی،‌ جامعه‌شناس و فعال حوزه زنان مورد بررسی قرار گرفته، او معتقد است برگزاری چنین کنگره‌هایی در این شرایط نه تنها ضروری نیست که حتی نمایشی به نظر می‌رسد.

به گفته کاظمی کشوری که میزان مشارکت اقتصادی زنانش سیزده درصد است و از نظر شکاف جنسیتی تقریبا در وضعیت نامناسبی در سطح جهانی قرار دارد، نمی‌تواند شاخص مناسبی برای تشخیص و تعیین زن تاثیرگذار باشد.

گفت‌وگو کامل خبرآنلاین با سیمین کاظمی را در ادامه بخوانید:

برگزاری کنگره زنان تاثیرگذار با حضور سیصد مهمان خارجی از جمله ۷۰ نفر از مقامات و فعالان زن حوزه‌های مختلف اعم از وزرا، معاونان رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس این روزها با واکنش‌های فراوانی روبه‌رو شده است، شما به عنوان یک فعال حوزه زنان در ایران چنین کنگره‌ای را چطور ارزیابی می‌کنید؟

کنگره‌ای که تحت عنوان زنان تاثیرگذار در تهران برگزار شد، یک حرکت نمایشی و تبلیغاتی بود، برای جبران ضعف‌های که در زمینه احقاق حقوق زنان در ایران وجود دارد. مسئولان در ایران می‌دانند وضعیت فرودست زنان و نابرابری عمیق جنسیتی که زنان را از حقوق مسلم و اولیه شان محروم کرده نه تنها مورد اعتراض و انتقاد زنان در داخل ایران است، بلکه بعد از اعتراضات اخیر وضعیت زنان در ایران و رفتار با زنان زیر ذره‌بین جهانیان قرار گرفته و حساسیت زیادی در این خصوص ایجاد شده است. حالا مسئولان و مخصوصان کارگزاران زن، به فکر ترمیم و رفوی تصویر خود از نظر نوع مواجهه‌اش با زنان افتاده‌اند و این نمایش پرهزینه را ترتیب داده‌اند.

نحوه برگزاری این همایش و مهمانان و حواشی آن نگاه واقعی برگزارکنندگان به زنان را برملا می‌کند. در حالی‌که توده‌های زنان ایران با مشکلاتی مثل فقر، بیکاری و تبعیض جنسیتی دست به گریبان هستند، برگزارکنندگان سعی می کنند اوضاع را عادی نشان دهند و برای تعیین زنان تاثیرگذار آن هم در سطح بین المللی برای خود مرجعیت دست و پا کنند.

جالب است کشوری که میزان مشارکت اقتصادی زنانش سیزده درصد است و از نظر شکاف جنسیتی تقریبا در بدترین وضعیت در سطح جهانی قرار دارد، خود را مرجع تشخیص و تعیین زن تاثیرگذار جلوه می‌دهد.

نکته دیگر این است که مهمانان این همایش هم در واقع تابعی از نگاه رسمی و مسلط به زن است که هستی زن را تنها در خانواده و به عنوان وابسته و ضمیمه وجود مرد به رسمیت می‌شناسد و نه به عنوان انسان مستقل. در این رویکرد زن به عنوان مُصاحب مطیع مرد مطرح است و نه انسان صاحب حق و فکر و روح مستقل. اینکه میزبان و مدعوین این همایش همسران یا وابستگان مقامات سیاسی داخلی و خارجی هستند تاییدی بر همین نگاه به جایگاه زنان است.

اینکه همسر رییس دولت میزبان این مراسم بوده است، در جمهوری اسلامی یک پسرفت است. در واقع یکی از دستاوردهای انقلاب سال پنجاه و هفت قرار بود این باشد که زنان صرفا به واسطه وابستگی‌های ژنتیکی و سببی مثل همسر شاه و دخترشاه و خواهر شاه در صحنه سیاسی و اجتماعی حاضر نشوند و حضور سیاسی‌شان به واسطه شایستگی خودشان باشد. اما اکنون شاهد آن هستیم که همان روابط قبل از انقلاب احیا شده‌اند و زنانی به صحنه سیاسی راه می‌یابند که وابستگان مقامات سیاسی هستند.

در دهه‌های اخیر چنین شکلی از حضور منسوبان زن مقامات سیاسی به طور اعلام نشده رایج بوده است. اما در مورد همسران روسای جمهور تاکنون لااقل برای حفظ ظاهر، چنین عنوانی در دستگاه سیاسی جمهوری اسلامی وجاهت نداشته است، حالا در این کنگره و با ورود همسر آقای رییسی این حفظ ظاهر نه تنها در مورد وی کنار گذاشته شد، بلکه عنوان همسر رییس دولت یا بانوی اول برای نخستین بار به رسمیت شناخته شده است. که این قطعا یک پیشرفت نیست.

در یک تعریف کلی اما دقیق، زن تاثیرگذار یعنی چه و به چه کسی گفته می‌شود؟

افراد محصول و دست پرورده جامعه هستند، گاهی شرایط و عوامل مختلف طوری در کنار هم قرار می‌گیرد که یک مرد یا زن منشا اثر یا هنر یا اندیشه‌ای می‌شود و آن چیزی را که در واقع یک تاریخ پشت سرش است و دستاورد جمعی بشری است، یک شخص نمایندگی می‌کند. آنچه بر زنان تاثیرگذار است در واقع حرکت های جمعی زنان با هدف احقاق حقوق است که در حدود دو قرن اخیر آغاز شده و ادامه دارد.

در این میان چهره‌هایی بوده‌اند که از درون این حرکت‌های جمعی متولد و برجسته شده‌اند. حالا تفکری که قائل به موفقیت فردی بدون توجه به متن و زمینه اجتماعی است بیشتر روی چهره‌سازی و چهره تاثیرگذار و... تاکید می‌کند. چهره تاثیرگذار یک تصویر اغراق شده است برای اینکه نابرابری‌ها و موانع اجتماعی انکار شوند و کل مسوولیت ناکامی روی دوش فرد گذاشته شود و اینکه فرد در نقش یک قهرمان می‌تواند تغییر ایجاد کند.

به نظرم کارکرد و تاثیر «زن تاثیرگذار» بیشتر کارکرد روانی و بهبود اعتمادبه نفس زنان است. یعنی در نظام فرهنگی و اجتماعی مردسالاری که متکی به کلیشه‌های جنسیتی است و توانایی‌های زنان را دست کم گرفته می‌شود، زنان تاثیرگذار عموما کسانی هستند که مرزبندی‌های جنسیتی را شکسته‌اند و توانسته‌اند با ورود به حیطه‌های فعالیت مردانه، قابلیت‌ها و توانمندی‌های زنان را اثبات کنند، مانند زنان دانشمند، هنرمند، اندیشمند، نظریه پرداز، سیاستمدار و...

حضور زنان کم‌حجاب و حتی تصاویری از زنان بدون حجاب به عنوان مهمانان این کنگره بسیار پرحاشیه شده است، شما به این موضوع چطور و از چه زاویه‌ای نگاه می‌کنید؟

نوع مواجهه دولت با حجاب زنان در مقاطع مختلف نشان می‌دهد که حجاب اجباری در ایران بیش از آنکه یک مساله دینی یا حتی چنانکه مدافعانش می‌گویند یک امر قانونی باشد، یک ابزار سیاسی برای کنترل زنان است. چنانکه در برخی موقعیت‌ها برای بهبود تصویر نظام سیاسی مستقر و نشان دادن حدی از تحمل، این کنترل کمتر می‌شود، مثلا در راهپیمایی ۲۲ بهمن، عزاداری محرم و انتخابات تصویر زنانی که حجاب استاندارد ندارند به مرکز صحنه می‌آید.

حالا هم همزمان با اعتراضاتی که بخشی از آن متوجه حجاب اجباری است، ظاهرا کوشش شده که در چشم بیننده داخلی و خارجی حجاب به عنوان امری تحمیلی در ایران پنهان و انکار شود.برای همین ظاهرا به مهمانان سختگیری نشده است.

زنان تاثیرگذار در ایران معاصر را چه کسانی می‌دانید؟

در ایران زنانی که در جنبش‌های اجتماعی از انقلاب مشروطه تا امروز شرکت داشته‌اند، زنان تاثیرگذار هستند. زنانی که باور دارند رهایی امر جمعی است و نه فردی.

اگر شما جزو تصمیم‌گیرندگان این کنگره بودید چه شخصیت‌های بین‌المللی‌ای را دعوت می‌کردید؟

کارهای نمایشی و تبلیغاتی و مصرف پول‌هایی که سرمایه عمومی است در چنین راه‌هایی نه فایده‌ای به حال زنان دارد و نه چیزی را تغییر می‌دهد. بهتر است اگر مسوولان به فکر زنان هستند، بازنگری جدی در رویکرد به مساله زن به عمل بیاورند.

سعی کنند صدای زنان را بشنوند و به مطالبات آنها پاسخ شایسته بدهند. زنان ایرانی خواستار آزادی و حق اختیار بر بدن و زندگی و حقوق برابر با مردان هستند. زنان می‌خواهند از این الصاق شدن به خانواده رها شوند و به عنوان انسان آزاد و صاحب حق شناسایی شوند. بتوانند کار کنند و در فعالیت های اجتماعی و فرهنگی بدون مانع مشارکت کنند. به جای اقدامات نمایشی باید به این مسایل و مطالبات توجه شود.

-برخی معتقدند انتقادات از نحوه برگزاری این کنگره بیشتر نژادپرستانه و جنسیت‌زده است، خصوصا انتقادات از کشورهای دعوت شده و یا تمسخر این زنان، به این نگاه‌ها چطور می‌توان پاسخ داد؟

اگرکسانی ملیت، رنگ پوست، چهره و لباس حاضران در این همایش را دست مایه مخالفت یا تمسخر قرار داده‌اند، نمی‌توان اسمش را نقد گذاشت، چنین اظهاراتی حاصل افکار خطرناک و برتری جویانه و متوهمانه است که به جای خود باید به آن پرداخت. نقد وقتی ارزشمند و قابل توجه است که پیش از هر چیز مبنایش برابری طبقاتی، نژادی و جنسیتی و قائل بودن به حرمت و کرامت برای همه انسان ها باشد، اگر غیر از این باشد ستیزه جویی خطرناکی است که می بایست افشایش کرد.