فقر عامل تهدید کننده سلامت روان دانش‌آموزان/ تاثیر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های اجتماعی بر سلامت روان کودکان و نوجوانان
وزیر آموزش و پرورش بر لزوم حفاظت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی به دلیل گسترش عوامل مخاطره‌آمیز تهدید کننده سلامت روانی اجتماعی دانش‌آموزان سخن گفته است. جامعه ۲۴ در این گزارش علت گسترش این عوامل در میان دانش آموزان را مورد بررسی قرار می‌دهد.
به گزارش سایت دیده بان ایران؛ روز شنبه بود که وزیر آموزش و پرورش در پیامی به مناسبت اختتامیه‌های استانی یازدهمین دوره جشنواره نوجوان سالم از گسترش عوامل مخاطره آمیز تهدیدکننده سلامت روانی اجتماعی دانش آموزان ابراز نگرانی کرد.
در بخشی از پیام یوسف نوری آمده بود: «آسیب‌های اجتماعی و رفتار‌های پرخطر، اکنون بیش از هر زمان دیگری، موجب نگرانی مدارس و خانواده‌ها است. گسترش عوامل مخاطره‌آمیز تهدیدکننده سلامت روانی اجتماعی دانش آموزان، موجب شده محافظت از کودکان و نوجوانان در برابر آسیب‌های اجتماعی و رفتار‌های پرخطر، در کنار دیگر اولویت‌های تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان و بلکه جزء مهم‌ترین آن‌ها قرار گیرد.»
البته مساله نگرانی برای سلامت روان دانش‌آموزان موضوعی جدید نیست به عنوان مثال در سال ۹۷ نیز مدیرکل وقت آموزش و پرورش شهر تهران در جلسه شورای شهر ضمن هشدار نسبت به بروز و افزایش آسیب‌های اجتماعی در مدارس گفته بود: «در حال حاضر رفتار پرخطر در میان پسران در مقطع متوسطه اول ۱۹.۷ درصد و خشم بالا در میان دختران ۱۹.۶ درصد است که این ارقام نشان می‌دهد وضعیت خوبی وجود ندارد.»
سال گذشته نیز آمار اعلامی از سوی آموزش و پرورش که برمبنای داده‌های سامانه پایش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان منتشر شد، از رشد حدود ۱۰ برابری میزان خطرپذیری دانش‌آموزان (با رشد سالانه حدود ۱.۵ درصد) طی ۶ سال گذشته خبر داد، همچنین بر اساس این آمار طی سه سال گذشته، نیز خشونت رتبه اول را در بین خطرپذیری دانش‌آموزان و خودکشی نیز همواره یکی از سه خطر اول تهدیدکننده دانش‌آموزان در زمینه رفتار‌های پرخطر بوده است.
خودکشی و خشونت گرچه از جمله آسیب‌های اجتماعی به حساب می‌آیند، اما قطعا زیر پوسته این نوع رفتار‌ها درصد قابل توجهی از مشکلات ناشی از سلامت روان وجود دارد.
پیام اخیر وزیر آموزش و پرورش نیز گرچه فاقد جزئیاتی شفاف بود، اما با توجه به آمار‌های گذشته جامعه را به سوی توجه بیشتر به گروه دانش‌آموزان یا همان کودک و نوجوان رهنمون می‌کند مساله‌ای که با توجه به جو روانی حاکم بر جامعه بسیار مهم است.
کودکان و نوجوانان بیش از بزرگسالان در معرض آسیب‌های سلامت روان
دکتر حسن عماری، روانشناس اجتماعی درباره عوامل تهدید کننده سلامت روان اجتماعی در دانش‌آموزان به جامعه ۲۴ می‌گوید: سلامت روان حوزه‌های متفاوتی دارد سلامت روان می‌تواند از بعد فردی باشد یا در حوزه اجتماعی. سلامت روان در حوزه اجتماعی مربوط به موضوعاتیست که افراد در پیوند با اجتماع یا افراد و گروه‌های دیگر مواجه می‌شوند مثلا مسائلی مانند اعتماد به نفس، شناخت از خود، ارتباط با ویژگی‌های شخصیت خود و... موضوعات فردیست، اما وقتی ویژگی‌های روانی در ارتباط با دیگران قرار می‌گیرد به آن سلامت روان اجتماعی گفته می‌شود.
وی با بیان اینکه عوامل متعددی را برای سلامت روان در حوزه اجتماعی در نظر می‌گیرند، ادامه می‌دهد: استرسور‌های محیطی در این میان از اهمیت بسیاری برخوردار است. استرسور‌های محیطی به معنای استرس‌هاییست که توسط محیط در افراد ایجاد می‌شود. فقر اجتماعی، مشکلاتی که در خانواده‌ها به واسطه مسائل اجتماعی ایجاد شده است، خشونت‌های خانگی و... همگی استرسور‌های محیطی بوده و باعث به مخاطره افتادن سلامت روان افراد می‌شود. اعتیاد، آسیب‌های اجتماعی و گرایش به تخریبگری اجتماعی نیز از دیگر عواملی هستند که سلامت روان افراد را به مخاطره می‌اندازد.
این روانشناس اجتماعی اظهار می‌کند: وقتی افراد در جامعه به کرات با عوامل منفی محیطی پیش‌تر گفته شده مواجه می‌شوند باعث ایجاد احساس ناامیدی، بی‌میلی به زندگی و امید به زندگی پایین می‌شود که این نوع احساسات نیز هویت اجتماعی افراد را به مخاطره می‌اندازند. این موارد سلامت روان اجتماعی افراد را به مخاطره می‌اندازند.
عماری خاطرنشان می‌کند: در این بین دانش‌آموزان با توجه به اینکه در سن رشد قرار داشته و تاثیر بیشتری از فضا‌های محیطی می‌گیرند قاعدتا آسیب بیشتری از عوامل تهدیدکننده سلامت روان در جامعه خواهند دید. بزرگ‌تر‌ها به تناسب تجربه‌های مکرر یا به تناسب ریسک بیشتر‌شان در جامعه مخاطرات و استرسور‌ها را تجربه کرده‌اند و در نتیجه راهکار‌های سازگار شدن با این آسیب‌ها و مخاطرات را آموخته‌اند.
به گفته وی، کودکان در فرایند رشد از جامعه انتظار دارند که نسبت به آن‌ها بخشندگی مناسب داشته باشد بنابراین هر قدر محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها بیش از استاندارد رشدی این گروه سنی باشد بیشتر لطمه خواهند دید. از دیگر سو هر قدر جامعه در گذر زمان با آسیب‌های بیشتری مواجه می‌شود به همان میزان کودکان و نوجوانان ما نیز بیش از دهه‌های گذشته تجربه‌های سلامت روان مخاطره‌آمیز دارند و باید به این موضوع توجه شود.
این روانشناس اجتماعی در پاسخ به اینکه آسیب به سلامت روان اجتماعی کودکان چگونه بروز می‌یابد؟ عنوان می‌کند: در کودکان این آسیب‌ها به صورت اختلالات روان، اختلال نافرمانی و بیش فعالی یا کم‌توجهی و به صورت کلی بیشتر به صورت اختلالات ناسازگاری خود را نشان می‌دهد؛ بنابراین باید به این مساله توجه کنیم که کودکان وقتی با عوامل تهدیدزای اجتماعی مواجه می‌شوند آسیب در آن‌ها به صورت ناسازگاری در برآورده کردن انتظارات جامعه از این گروه سنی بروز می‌یابد. در واقع جامعه از کودکان انتظار رفتار‌های درست و به‌هنجار دارد، اما وقتی کودکان در مواجهه با مشکلات و فشار‌های محیطی قرار می‌گیرند قطعا دچار آسیب می‌شوند.
عماری درباره تاثیر فقر و ناامیدی خانواده‌ها در شرایط امروزی جامعه بر سلامت روان اجتماعی دانش‌آموزان می‌گوید: قطعا فقر و نابرابری و چالش‌های خانواده همگی تاثیرگذار هستند. امروز یکی از مهم‌ترین چالش‌های خانوادگی که با آن مواجه هستیم موضوع روزمرگی‌ها، امکانات اولیه خانواده‌ها و درآمد آنهاست. وقتی افراد در طول روز ناکامی‌های مختلفی را تجربه می‌کنند مشکلات خود را به خانواده منتقل کرده و بچه‌ها هم در معرض آسیب قرار می‌گیرند.
این روانشناس اجتماعی تاکید می‌کند: وقتی فرد نمی‌تواند معاش خانواده‌اش را تامین کند قطعا فشار این موضوع ابتدا به فرزندان خانواده منتقل می‌شود بنابراین این مساله هم باعث آسیب به سلامت روان گروه سنی کودک و نوجوان یا همان دانش‌آموزان می‌شود؛ بنابراین هر ناکامی و محدودیت بیش از حد و هر نرسیدن به اهدافی می‌تواند به سلامت روان فرد آسیب برساند و هر قدر میزان، تنوع و فشار این موارد بیشتر باشد آسیب‌ها نیز افزایش می‌یابد.
آموزش و پرورش گرچه می‌تواند راهکار‌هایی را در راستای حفظ سلامت روان و سلامت روان اجتماعی دانش‌آموزان در نظر بگیرد، اما در جامعه‌ای که خانواده‌ها تحت استرس‌های شدید و روزافزون بوده و بسیاری از کودکان علاوه بر فقر خانواده، زندگی در مناطق محروم و فاقد امکانات اولیه زندگی، بهداشتی و حتی آموزشی را تجربه می‌کنند نمی‌توان چندان به حفظ سلامت روان بچه‌ها امیدوار بود مگر اینکه شرایط زندگی مردم از ابعاد مختلف بهبود یابد تا از این رهگذر فرزندان نیز از آسیب‌های ناشی از این شرایط در امان بمانند.
