بی‌سواد بار آمدن دانش‌آموزان ایران با تعطیلی‌های مکرر/ قرار بود زیرساخت‌های آموزش آنلاین تقویت شود/ آموزش غیرحضوری در مناطق محروم کاربرد ندارد
در روزهایی که مجددا شاهد تعطیلی آموزش حضوری مدارس در بیشتر نقاط کشور هستیم، ضعف زیرساخت‌های آموزش از راه دور آن هم در سال تحصیلی جاری که مدارس ایران در بسیاری از روزها با تعطیلات مربوط به آلودگی هوا یا ناترازی انرژی مواجه هستند، بیش از پیش نگرانی‌ها را نسبت به کاهش کیفیت آموزشی و بی‌سواد بار آمدن دانش‌آموزان افزایش داده است. رمضان رحیمی، عضو کمیسیون آموزش مجلس در این زمینه به دیده‌بان ایران می‌گوید که «با پیگیری‌های مجلس، سال گذشته قرار بر این شده بود که وزارت آموزش و پرورش، زیرساخت‌های آموزش آنلاین را تقویت کند و نرم‌افزار شاد را ارتقا دهد، اما به نظر می‌رسد که این وعده حداقل امسال محقق نشده است.» ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما تاکید دارد: «در مناطق محروم آموزش از راه دور برای بسیاری از دانش‌آموزان کاربرد ندارد، زیرا برخی از آن‌ها موبایل و تبلت ندارند و برخی دیگر به اینترنت باکیفیت دسترسی ندارند.»
دیده‌بان ایران؛ لیلا شوقی: این روزها دیگر تعطیلی‌ها سراسری شده و اگر تا دیروز، فقط دانش‌آموزان تهران و برخی شهرهای بزرگ دیگر طعم تعطیلی‌های مربوط به آلودگی هوا را میچشیدند، این روزها مدارس بیشتر استان‌ها به خاطر سرمای هوا و لزوم جلوگیری از افت فشار گاز تعطیل شده است. امسال این تعطیلی‌ها سراسری، چندین مرتبه سابقه داشته و هر بار دانش‌آموزان را بیشتر از قبل از درس و مدرسه عقب انداخته است؛ آن هم در شرایطی که سیستم آموزش از راه دور در ایران که عمرش به ۵ سال می‌رسد، با مشکلات ساختاری زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند و در بسیاری از روزهایی که مدارس به صورت غیرحضوری برگزار می‌شود، دانش‌آموزان به دلیل مشکلات ناشی از قطعی برق یا کُندی اینترنت، برای این که بتوانند در کلاس شرکت کنند، باید از هفت‌خوان رستم رد شوند. همچنین برخی معلم‌ها از اپلیکیشن‌هایی استفاده می‌کنند که در ایران فیلتر است و صدالبته که بسیاری از دانش‌آموزان مناطق محروم، هنوز به امکانات استفاده از آموزش غیرحضوری دسترسی ندارند.
عمر استفاده از سیستم آموزشی مجازی در ایران، خیلی نیست، آن زمان که ویروس کرونا در کشور همه‌گیر شده بود، یعنی از اسفندماه ۹۸، نظام آموزشی ما دستپاچه و باعجله اپلیکیشنی راه انداخت به نام «شاد» که قرار بود، شادی تحصیل در منزل را برای کودکان به ارمغان بیاورد؛ همان زمان هم این اپلیکیشن آموزشی نوپا، اما و اگرهای زیادی داشت و مشکلات زیادی را به همراه آورده بود، اما با این حال، شاد کجدار و مریز به حیات خود ادامه داد تا امروز که بعد از گذشت حدود ۵ سال، مشکلات آموزش از راه دور هنوز باقی مانده است. حالا در دور جدید استفاده از نرم‌افزار شاد، در شرایطی که روزهای آموزش غیرحضوری به خاطر آلودگی یا سرمای هوا بسیار بیشتر از سال‌های گذشته شده است، مشکلات آموزش آنلاین به‌ویژه برای دانش‌آموزانی که در مناطق کم‌برخوردار زندگی می‌کنند، همچنان حس می‌شود.
اعصاب خُرد دانش‌آموزان از قطع و وصل همیشگی اینترنت
کلاس سوم دبستان است و در روزهایی که مدارس به خاطر افت انرژی یا آلودگی هوا تعطیل می‌شود، مانند بسیاری از دیگر شاگردمدرسه‌ای‌های تهرانی، باید در خانه بماند و با گوشی موبایل و اپلیکیشن ویژه درسش را یاد بگیرد. مهری‌ناز با این که تازه ۹ سال دارد، اما از قطعی مداوم اینترنت که مانع حضورش در کلاس می‌شود، شکایت دارد؛ او به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «سرعت اینترنت خیلی پایین است و درس‌های معلمان، کُند به ما می‌رسد.» به خاطر همین است که مهری‌ناز می‌گوید که مادرش مجبور است تا دوباره درس‌های معلم را برای او مرور کند؛ این دختر ۹ساله، یک خواهر ۷ساله هم دارد و مادر با وجود شاغل بودن، باید به درس‌های هر دو دخترش برسد.
برای ماریا که در مقطع دوم متوسطه دوم درس میخواند نیز حضور در کلاس‌های مجازی سخت است، زمانی که در روزهای تعطیلی مدارس، باید در خانه‌ای باشد که گاهی برق آن هم به خاطر سهمیهبندی برق، قطع می‌شود. او به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «باید در خانه درس بخوانم، اما در برخی روزها، برق هم می‌رود و دسترسی به اینترنت وایفای خانه را از دست میدهم و نمیدانم چه سازوکاری دارد که بعد از قطع شدن برق خانه، اینترنت گوشی هم کُند یا حتی قطع می‌شود.»
این اما تنها مشکل این دختر نوجوان نیست، او از معلمهایی می‌گوید که سامانه شاد را قبول ندارند و مطالب درسی را در اپلیکیشن‌هایی مثل تلگرام برای دانش‌آموزان میفرستند که فیلتر است. قطع و وصل شدن فیلترشکن، وصل نشدن به اینترنت و قطعی برق، در روزهای در خانه ماندن، ماریا را اذیت می‌کند، زمانی که او خودش را برای کنکور سراسری آماده می‌کند و سخت هم درس میخواند.
آموزش از راه دور برای دانش‌آموزان هنرستانی کاربرد ندارد
یسنا هم مانند ماریا، دانش‌آموز مقطع دوم متوسطه است و در هنرستان، در رشته گرافیک درس میخواند، به گفته خودش، سیستم آموزش از راه دور برای او و همکلاسی‌هایش که بیشتر درس‌هایشان عملی است، کاربرد ندارد. او به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «بیشتر واحدهای درسی رشتههای هنرستانی، کارگاهی و عملی است، مثلا معلم باید ساخت مهر یا عکاسی را به صورت عملی به من بیاموزد، نه این که از راه دور و با اپلیکیشنی که ضعف زیادی دارد، به من آموزش دهد.»
او تاکید می‌کند که حتی ژوژمانش (کار کلاسی) را با همین اپلیکیشن به معلم عکاسیاش تحویل داده، در صورتی که او دوست داشته است درباره کارکرد نور در عکس‌هایش بیشتر توضیح بشنود. این دانش‌آموز هنرستانی معقتد است که با سیستم از راه دور، فقط نمره درس‌های عملی را گرفته، ولی خیلی از درس‌ها را درست یاد نگرفته است. یسنا تاکید ارد که در آموزش حضوری میتواند درباره مشکلاتش و یا نقطه نظراتش راحتتر سوال بپرسد، در صورتی که از راه دور، با کُندی اپلیکیشن و محدودیتهایی که وجود دارد، خیلی نمیتواند حضور فعالی در کلاسها داشته باشد و این‌ها برای او که رشتهاش را خیلی دوست دارد، سخت است.
پیشنهاد تغییر تقویم آموزشی برای جلوگیری از تعطیلی‌های مکرر
تعطیلی‌های مکرر سراسری که گاهی به خاطر آلودگی هوا و گاهی به خاطر ناترازی انرژی اعمال می‌شود، مدتی است که صدای مجلسیها را هم درآورده است؛ فرشاد ابراهیم‌پور، نایب‌رئیس کمیسیون آموزش مجلس اخیرا درباره تعطیلی مکرر آموزش حضوری در مدارس، به خبرگزاری خانه ملت گفته است: «در شرایط کنونی، ما با سندروم تعطیلی‌های بی‌برنامه مدارس مواجهیم که در تضاد با سند تحول بنیادین آموزش و پرورش قرار دارد. این سند براساس اصول علمی و مبتنی بر نیازهای امروز جامعه بر لزوم توسعه نظام آموزشی مبتنی بر عدالت، کیفیت و دسترسی برابر تاکید دارد.» این نماینده مجلس ادامه داده است: «براساس این اصول، باید تدابیری اندیشیده شود تا آلودگی هوا و تعطیلی‌های متوالی مدارس، مانع از تحقق اهداف آموزشی و تربیتی کشور نشود چراکه اگر این روند تداوم یابد، کشور با بحران‌های آموزشی و تحصیلی بی‌سابقه‌ای روبه‌رو خواهد شد.»
از نظر نماینده ایذه، باغ‌ملک، دزپارت و صیدون در مجلس، تعطیلی‌های مکرر مدارس، روند آموزشی دانش‌آموزان را مختل می‌کند و زمینه‌ساز افت تحصیلی گسترده خواهد شد. او پیشنهاد داده است که با استفاده از ظرفیت‌های قانونی و رویکردهای مبتنی بر اصول سند تحول، باید تقویم آموزشی کشور بازنگری و اصلاح شود. ابراهیم‌پور در این زمینه گفته است: «برای مقابله با این بحران، دو سناریو اصلی قابل بررسی است؛ نخست می‌توان مدارس را به جای خرداد، در تیرماه تعطیل کرد و یا در سناریوی دیگر، بازگشایی مدارس از اول شهریور باشد و تعطیلات زمستانی در دی، همزمان با اوج آلودگی هوا برقرار شود. این تغییرات نه‌تنها به کاهش اثرات آلودگی هوا کمک خواهد کرد، بلکه با اصول آموزشی سند تحول بنیادین نیز هم‌راستا خواهد بود.»
نایب‌رئیس کمیسیون آموزش مجلس با اشاره به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که به عنوان نقشه راه نظام آموزشی کشور شناخته می‌شود، گفته است: «به صراحت بر ضرورت ارتقای کیفیت آموزش، فراهم آوردن شرایط عادلانه برای تمام دانش‌آموزان و تأمین سلامت جسمی و روانی آنان تاکید دارم. در این چارچوب، باید از ظرفیت‌های موجود برای طراحی تقویم آموزشی انعطاف‌پذیر و پاسخگو به شرایط مختلف استفاده کرد.» این نماینده مجلس همچنین خاطرنشان کرده است: «در صورتی که این تغییرات به‌طور اساسی در تقویم آموزشی لحاظ نشود، بحران‌های جدی در عرصه آموزشی کشور اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس این موضوع را به‌طور ویژه مورد بررسی قرار خواهد داد تا با رویکردی علمی و اجرایی، شرایط بهتری برای نظام آموزشی کشور فراهم آوریم.»
آموزش از راه دور حتی با فناوری‌های پیشرفته مناسب نیست
حرف از آموزش از راه دور که می‌شود، بسیاری از کارشناسان از مشکلات و چالشهای آن میگویند، مانند نقدی که ابراهیم سحرخیز، معاون پیشین آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش دارد. او در این زمینه به خبرنگار دیده‌بان ایران می‌گوید: «آموزش از راه دور به درد مقطع اول و دوم دبستان نمیخورد، زیرا ارتباط کلامی و چشمی معلم که در این مقاطع از اهمیت زیادی برخوردار است، در آموزش از راه دور برقرار نمیشود.» این کارشناس آموزشی توضیح میدهد در دوران کرونا که بسیاری از کشورها مجبور به استفاده از آموزش از راه دور بودند، مسئولان آموزشی همان کشورها تاکید داشتند که آموزش از راه دور حتی با فناوری‌های پیشرفته، مناسب نیست و کیفیت آموزش را پایین می‌آورد.
سحرخیز همچنین به بررسی چالشهای آموزش از راه دور در ایران می‌پردازد و می‌گوید: «در مناطق محروم آموزش از راه دور برای بسیاری از دانش‌آموزان کاربرد ندارد، زمانی که برخی از آن‌ها موبایل و تبلت ندارند و برخی دیگر به اینترنت باکیفیت دسترسی ندارند.» این کارشناس آموزشی همچنین تاکید دارد که در ایران به‌ویژه در مناطق محروم، بسیاری از خانوادهها سواد استفاده از وسایل ارتباطی را ندارند و مسلما فرزندشان هم از این سواد به دور هستند. همچنین به گفته سحرخیز، براساس پژوهش‌های انجام‌شده در کشورمان، بیش از ۴۰ درصد از معلمان سواد استفاده از وسایل ارتباطی از جمله گوشی تلفن همراه را ندارند و آموزش و پرورش باید بیشتر به آن‌ها آموزش دهد. البته به گفته معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش، حتی در کشور پیشرفته‌ای مانند ژاپن هم این مشکل وجود دارد و ۲۰ درصد از معلمان آن کشور هم از این توانایی بیبهرهاند.
سحرخیز به کاهش کیفیت آموزشی هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در نظام آموزشی ایران حدود ۱۲ هزار ساعت آموزش درنظر گرفته شده است، این در حالی است که در کشورهای دیگر تنها ۸ هزار ساعت آموزش وجود دارد؛ حال سوال این است که چرا بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی با وجود ساعت آموزشی زیاد، از کیفیت بد آموزشی رنج میبرند و بسیاری از آن‌ها نمی‌توانند حتی یک روخوانی ساده را انجام دهند.» معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش تاکید دارد چند سال قبل که نظام آموزشی با همه‌گیری کرونا ناچار شد از آموزش غیرحضوری استفاده کند، باید آموزش و پرورش برای توسعه امکانات این نوع از آموزش، برنامهریزی میکرد، اتفاقی که حداقل تا امروز نیفتاده است تا با ماندن یک ابر غلیظ بر آسمان شهر یا افت انرژی، نظام آموزشی کشور به باد فنا برود.
لزوم تقویت زیرساخت‌های آموزش آنلاین در مناطق محروم در راستای عدالت آموزشی
رمضان رحیمی، عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار دیده‌بان ایران با اشاره به تعطیلی مکرر مدارس در طول سال تحصیلی جاری، می‌گوید: «سال گذشته با پیگیری‌های مجلس، قرار بر این شده بود که وزارت آموزش و پرورش، آموزش از راه دور را تقویت کند و زیرساخت‌های فضای مجازی را مناسبسازی کند؛ به نحوی که قرار بود اپلیکیشن شاد در حالت‌های آفلاین و آنلاین ارتقا پیدا کند تا در روزهایی که شهرهای مختلف به‌ناچار تعطیل می‌شوند، نظام آموزشی با مشکل مواجه نشود، اما به نظر می‌رسد که این وعده حداقل امسال محقق نشده است.»
نماینده فلاورجان در مجلس شورای اسلامی همچنین با تاکید بر این که ناترازی انرژی، مهمترین دلیل تعطیلی‌های این روزها است، این نکته را خاطرنشان می‌کند که مساله ناترازی انرژی در سطح کلان کشور، قابل پیگیری و حل شدن است و دولت درصدد رفع این مشکل توسط وزارتخانه‌های نیرو و نفت است. رحیمی البته این را هم می‌گوید که با وجود مشکلات ایجادشده بر اثر تعطیلی‌های مکرر و غیرحضوری شدن مدارس، بررسی مساله تغییر زمان شروع به‌کار یا همان تغییر تقدیم آموزشی، هنوز در کمیسیون آموزش مجلس دوازدهم قرار نگرفته است.
به گفته این نماینده مجلس، در حال حاضر وزارت آموزش و پرورش کمیتهای را تشکیل داده است تا عدالت آموزشی را همه شهرها و استان‌ها برقرار کند و رئیس‌جمهور نیز به صورت جدی در تمام جلسات برقراری کمیته عدالت آموزشی شرکت می‌کند. او تاکید دارد که تقویت زیرساخت‌های آموزش آنلاین در مناطق محروم، از جمله اصول عدالت آموزشی در دنیای امروز است که پزشکیان و تیم همراه او باید در کنار نهضت مدرسه‌سازی، توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند، تا دانش‌آموزان کم‌برخوردار در شرایط اعمال تعطیلی‌های مکرر مدارس، از درس و مدرسه عقب نمانند.
منبع: دیده‌بان ایران
