آیت الله ایازی: از مشکلات عدم موفقیت روحانیت در جامعه «عقل ارتباطی» است

به گزارش سایت دیده‌بان ایران؛ آیت الله ایازی در ششمین نشست از سلسله نشست های ماه مبارک رمضان که در موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم برگزار می شود، به موضوع «تغییرات اجتماعی از منظر امام علی (ع) در نهج البلاغه» پرداخت و اظهار داشت: ما اگر بخواهیم در این باره از منظر آیات و روایات بحث کنیم، شاید غنی ترین منبع در میان منابع حدیثی، سخن امام علی (ع) در نهج البلاغه و بخشی هم در غررالحکم است.

وی اهمیت بررسی تغییرات اجتماعی را مدنظر قرار داد و افزود: امام علی (ع) در کنار مباحث متعددی که در خطبه های خود داشتند شاید شایسته ترین شخصیتی بدانیم که هوشمندانه اتفاقات قبل از اسلام و بعد از بعثت پیامبر (ص) را رصد می کرد.

وی گفت: در مطالعاتی که در حوزه علوم اجتماعی و توسعه می شود، «تغییرات و تحولات اجتماعی» یا «فرآیند توسعه و دگرگونی» یکی از مباحث جدی است.

وی بیان کرد: یکی از مشکلات امروز جوامع بی توجهی به تجربه های پیشین خود است به گونه ای که همان کارهای پیشین را تکرار می کنند و لذا در بحث تغییرات اجتماعی، بازاندیشی در تجربه های پیشین و مباحثی که در حوزه تغییرات رخ داده و عوامل و زمینه ها و راهکارهایی که مطرح هستند، مورد توجه قرار نمی گیرد.

وی سپس به مفاهیم «تغییرات اجتماعی» پرداخت و گفت: در نهج البلاغه شاهد یکسری از این مفاهیم هستیم. در قرآن کریم از مسئله تغییر در دو سوره «انفال» و «رعد» سخن به میان آمده است. مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می فرماید که مقصود تغییرات منفی است که شامل زوال نعمت می شود اما به نظر بنده، آیات اطلاق دارد و سیاق محدودکننده نیست بلکه یک قسمتی از قصّه را بیان کرده است.

وی ادامه داد: مفاهیمی چون «اقبال»، «ادبار»، «انقلاب»، «جابجایی» و …. در نهج البلاغه می بینید که امام هوشمندانه درباره تغییرات اجتماعی صحبت می کند.

آقای ایازی گفت: منظور ما از تغییر، تغییرات جزئی نیست بلکه تغییرات بنیادینی است که آثار دینی بودن بتواند در آنجا نمود پیدا کند. یعنی ببینید شکاف طبقاتی کم شده است؟ دروغگویی کاهش پیدا کرده است؟ حتی تغییرات منفی را هم بتوان دید یعنی جایی که حاکم است، ببینید استبداد او چگونه است؟ وعده هایش چطوری است؟ رفتارها و نگاه های او چگونه است؟

وی به زمینه های تغییر اشاره کرد و افزود: گاهی اوقات مقصود ما از تغییر «تغییرات فردی» است که گاهی جنبه مثبت و گاهی جنبه منفی دارد. و گاهی اوقات بحث تغییرات اجتماعی است که ممکن است روندی کند داشته باشند. بویژه در تغییرات فرهنگی که اولا یک حرکت جمعی هستند و دوم تکرارپذیر هستند. در نامه امام علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع) می فرماید: « وَ اعْتَبِرْ بِمَا مَضَى مِنَ الدُّنْیَا لِمَا بَقِیَ مِنْهَا، فَإِنَّ بَعْضَهَا یُشْبِهُ بَعْضاً وَ آخِرَهَا لَاحِقٌ بِأَوَّلِهَا».

وی ادامه داد: تغییرات تصادفی و اتفاقی نیستند. ۴۰۰ آیه در قرآن کریم مربوط به مشیت الهی هستند که درواقع سنن الهی را بیان می کنند. این آیات به ما می گویند که مسیر را درست بروید و کار را انجام دهید. اگر جامعه ای رشد می کند یا سقوط می کند دارای عواملی است که ریشه ای هستند.

وی گفت: امام (ع) در معرفی جامعه خود می فرمایند: «انسان های خوب و خدمتگزار به حاشیه رفتند ولی افراد متملق و چاپلوس در رئوس کارها قرار گرفتند». یا وقتی سخن از ادبار می کند می فرماید: « چهار چیز نشانه به سر آمدن دولتهاست: فرو گذاشتن اصول، چسبیدن به فروع ، مقدّم داشتن فرومایگان و عقب زدن مردمان با فضیلت و لایق».

استاد دانشگاه مفید بیان داشت: یکی از نکاتی که امام روی آن تاکید دارند، رابطه میان دینداری و تحولات اجتماعی است. ایشان می گویند اینکه فکر می کنید مردم را نصیحت و موعظه کنید، جامعه درست می شود، اینگونه نیست.

وی تصریح کرد: انسان اعم از مومن و غیرمومن در شرایط عادی می تواند دیندار باشد و اخلاق مدار شود و به سمت معنویات حرکت کند و این منوط به این است که از لحاظ مادی تامین باشد.

وی افزود: هم در قرآن کریم هم در روایات و هم کلمات امیرالمومنین (ع) درباره رابطه دینداری و تحولات اجتماعی صحبت شده و گفته شده است اینگونه نیست که جامعه از این تحولات استفاده نکند.

وی با اشاره به روایتی از امام معصوم بیان کرد: مردم وقتی دیندار خوبی هستند و به سمت روش های غلط نمی روند که عدالت در جامعه جاری باشد. یعنی حیات اخلاقی انسان وابسته به آن است که زمینه های دروغ و رشوه خواری از جامعه برود والا افراد برپایه موازین اخلاقی هم زندگی نمی کنند.

وی افزود: امام علی (ع) می فرمایند که اگر مردم عدل ببینند در برابر حکومت خاضع و فروتن می شوند و فرمانبردار می شوند.

آقای ایازی در عین حال گفت: رابطه ای بین تاثیر جامعه از تربیت دینی است. در قرآن کریم آیات فراوانی در این زمینه امده است؛ از جمله «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰکِن کَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ» و یا «وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا».

وی ادامه داد: تفاوتی که جوامع پیشرفته با ما دارند که ظاهرشان دینی نیستند و ما دینی هستیم این است که آنها دستورات را عمل می کنند و ما عمل نمی کنیم. ما همین اعمال ظاهری را انجام می دهیم و به خدا می گوئیم چرا اوضاع ما خراب است؟ چرا ما قبول نمی شویم؟ چرا مشکل داریم؟

وی با بیان اینکه بین امنیت اقتصادی و شوق مردم به کار ارتباط وجود دارد، به سخنی از امیرالمومنین (ع) اشاره کرد و افزود: حضرت می فرماید: « خیانت ها برکات را از جامعه می برد». حضرت می فرماید: «وقتی فرهنگ امانتداری در جامعه ای تقویت شد، راستگویی هم است». ایشان در سخنی دیگر می فرماید: «استعمال الامانة یزید فی الرزق». همچنین پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « امت پیوسته در رفاهیت احوال و نیکى حال باشند اگر نسبت بیکدیگر دوستى کنند و از براى یک دیگر هدیه فرستند و امانت را ادا کنند و خیانت نکنند و مهمان را گرامى دارند و نماز را بر پاى دارند و زکاة بدهند و اگر چنین نکنند مبتلا به قحطى و شدت شوند».

وی دگرگونی در نظام سیاسی و اجتماعی را مورد توجه قرار داد و گفت: منظور ما از این نوع دگرگونی این است که آن جامعه، جامعه مستبدانه نباشد. حضرت در روایتی می فرماید: «خداوند هیچ نسبت به تغییرات اجتماعی که رخ می دهد بی تفاوت نیست و خشم و انتقام خود را از ستمگران می گیرد».

وی ادامه داد: یکی از مسائل مهم در نظام سیاسی و اجتماعی، «حق شهروندی» است. این نوع از حقوق در نامه امام (ع) به مالک اشتر هم مورد توجه قرار گرفته است. آنجاکه می فرماید: « ای مالک …. (مردم) دو گروهند یا در دین با تو برادرند و یا در آفرینش با تو برابر».

وی خاطرنشان کرد: جامعه ای دینی است که حق آزادی افراد به رسمیت شناخته شود و این در سیره امام (ع) هم دیده می شود.

وی به تغییرات اقتصادی و رشد ملی هم اشاره کرد و گفت: اگر این نوع تغییرات در جامعه ای بخواهد رخ دهد، مسائل اجتماعی چون مبارزه با فقر، شکاف طبقاتی و دسترسی عموم جامعه به نیازهای اولیه مورد نیاز است.

آقای ایازی بیان کرد: موضوع مهم این است که اگر بخواهیم تغییرات اتفاق بیفتد باید چه کار انجام دهیم؟ من ۱۰ راهکار از سخنان امام علی (ع) استخراج کردم البته شاید موارد بیشتر باشد؛ از جمله: «تکیه بر علم»، «خردگرایی»، «اهتمام به کرامت انسان در جامعه»، «اهتمام به اجرای عدالت»، «شایسته سالاری»، «پرهیز از شخص پرستی و تملق»، «توجه به ارزش های بنیادین»، «استفاده از وسیله های درست و مشروع»، «اهمیت مردم در حکومت»، «نیک رفتاری».

وی تصریح کرد: حضرت در نیک رفتاری هم به رابطه مردم با یکدیگر اشاره می کنند و هم می فرماید که حکومتی دوام دارد که حلم و عفو داشته باشد.

وی در پایان گفت: امام در نهج البلاغه و کلمات خود به مساله تغییرات جامعه حساس است و تاکید می کنند که افراد به شرایط خود توجه کنند و تدبر کنند که این شرایط به چه دلیل به وجود آمده است.

وی «عقل ارتباطی» را مورد توجه قرار داد و افزود: مقصود از عقل ارتباطی این است که انسان بتواند زمینه تعامل و گفتگو با جامعه را فراهم کند. ما در زمینه عقل ارتباطی به شدت دچار مشکل هستیم و این نیازمند فهم و مهارت است. یکی از مشکلات عدم موفقیت روحانیت در جامعه که ممکن است داشته باشد «عقل ارتباطی» است یعنی اینکه بداند چگونه بدون دعوا راه انداختن گفت وگو کند و از حکمت برای برقراری ارتباط استفاده کند.

منبع: شفقنا